Нигинахон шермухамедова

Termodinamika qonunlariga binoan dunyoni issiqlikdan o„lim kutayotgan 
bo„lsa, axborot qonunlariga binoan uni o„zga borliqda yangi hayot kutayotgan 
bo„lishi mumkin. 
Binobarin, barqarorlik-beqarorlik tushunchasi dunyoning 
ob‘ektiv dialektikasini rivojlanishning mazkur bosqichida ikki asos kurashi sifatida 
tavsiflab, uni konkretlashtiradi. Bunda barqarorlik tabiat va jamiyatning mutlaq 
osoyishtalikka intilayotgan turg‗un va mutanosib kuchlarini ifodalaydi. Beqarorlik 
axborot va ijod sifatida maydonga chiquvchi faol kuchlarni ifodalaydi. Qaysi omil 
etakchilik qiladi va yutib chiqadi, degan savolga javob faqat inson hukmi hamda 
axborotning tabiatiga xos bo‗lgan mukammallikka intilish bilan belgilanadi.
SHunday qilib, rivojlanish yo‗lini tanlash muammosi inson hukmiga bog‗liq 
xususiyat kasb etadi, chunki uning ongi evolyusiya jarayonida axborotni olish, 
qayta ishlash, saqlash va undan foydalanish uchun shakllangan, yo o‗lim va 
kimsasizlik, yo ijod va taraqqiyotni tanlovchi mexanizmdir. Axborot o‗z-o‗zidan 
tashkil topishining mazkur bosqichida «inson» deganda biz ayrim odamni emas, 
balki ijod qilish qobiliyatiga ega bo‗lgan, barqaror-beqaror dunyoda xulq-

---

410 
atvorning informatsion modelini tanlash asosida umrboqiylikka intiluvchi Xomo 
Sapienss tarixiy tipini tushunamiz.
Insonga barqarorlik tabiat va ajdodlardan meros qoladi. Umuman olganda bu 
uning organizmi, lekin u o‗zini to‗laligicha ijodiy o‗zgartirishi, okean yoki 
kosmosda yashashga moslashtirishi mumkin. 
Bu yashashga intilish ijodiy 
faoliyatga intilishdir, degan xulosaga kelish imkoniyatini beradi, chunki hayot bu 
dunyoning barqarorligi va beqarorligi o„rtasida ijodiy yo„l tanlash doimiy 
jarayonidir.
Barqarorlik – bu harakatsizlik, yalqovlik, o‗lim; beqarorlik – 
tavakkalchilik, azob-uqubatlar, g‗alaba, ma‘naviy qoniqish, barkamollik. Bu 
qarama-qarshiliklar alohida olingan holda hayot faoliyati uchun asos bo‗la 
olmaydi. Barqarorlik va beqarorlikning o‗zaro aloqasi nuqtai nazaridan olinganida, 
ular inson va uni qurshagan dunyo mavjudligining haqiqiy paradigmasi sifatida 
amal qiladi. 
Tabiat, taqdir insonni yaratib, uni erkin iroda va ijod qilish qobiliyati bilan 
taqdirlagan. Binobarin, inson tabiat va jamiyatdagi entropiyani orqaga qaytarish 
imkoniyatini beruvchi axborotning mo‗‗jizakor xossalariga tayanib, tanazzul 
(o‗lim) va barkamollik (hayot) o‗rtasida yo‗l tanlashi lozim. Tabiiy jarayonlar 
aralashishni talab qilmaydi va entropiya qonuniga binoan o‗z-o‗zidan amalga 
oshadi. Ammo inson bundan mustasnodir.
Taqiqlardan xoli bo‗lgan axborot qonunlari va xossalarini o‗zlashtirish 
orqali inson va insoniyat chinakam umrboqiylikka erishadi. Kompyuter xotirasi, 
uning «joni» cheksiz darajada uzoq saqlanishi buning isbotidir. Tarixiy nuqtai 
nazardan insoniyatning genetik axboroti, shuningdek uning ijtimoiy genetika 
vazifasini bajaruvchi madaniyati umrboqiylik elementiga egadir. Zero axborot 
moddiy dunyoning fizik qonunlariga bo‗ysunmaydi, shu jumladan o‗lmaydi va 
qarimaydi. Axborotga ega bo‗lgan inson yoki tizim qariydi va o‗ladi.
Barqarorlik-beqarorlik tizimi taqdir qonunlariga binoan, ya‘ni Spinozaning 
kazual tamoyiliga muvofiq rivojlanadi. Taqdirni tanlamaydilar – u barqaror-
beqaror dunyo dalildir. Ammo bunda taqdir, qismat nima, degan savolga javob 
topish talab etiladi. Bizningcha, taqdir – bu insonning ob‘ektiv va sub‘ektiv omillar 
ta‘sirida shakllangan individual hayotidir. Qismat deganda insonning individual 
irodasi qarshilik ko‗rsatishga ojiz bo‗lgan engilmas kuch va omillar majmuini 
tushunish mumkin. Aynan shunday hollarda hayot sharoitlari insondan kuchliroq 
bo‗ladi. Ammo qismat butun hayot ssenariysi emas, balki uning bir parchasi, 
xolos.
SHu tariqa insonda erkinlikning ikki darajasi: iroda erkinligi va yo„l tanlash 
erkinligi paydo bo„ladi. Hayotda hech narsani tanlamaslik, ya‟ni o„z 
imkoniyatlarini ro„yobga chiqarmaslik mumkin. Bu erda iroda erkinligi bor, lekin 
yo„l tanlash erkinligi yo„q.
Boshqa hollarda yo‗l tanlash erkinligi bor, lekin iroda 
erkinligi yo‗q. Bu imkoniyatlardan birining timsoli barqarorlik, ikkinchisining 
timsoli esa – beqarorlikdir. Bunda boy berilgan variantlar negizida yangilari paydo 
bo‗ladi.
Ijtimoiy munosabatlar rivojlanishining muayyan bosqichida sog‗lom fikr va 
intuitsiya mavjudligining o‗zi kifoya qilmaydi, ijtimoiy jarayonlar uquvsiz shaxslar 
tomonidan boshqarilishining salbiy oqibatlari ham buni tasdiqlaydi. Ayni shu 

---

411 
sababli olimlar va mutaxassislardan boshqaruv tuzilmalari yaratishga intilish butun 
dunyoda keng kuzatiladi. Insoniyat olamshumul muammolarning echilishiga 
bo‗lgan umidini professional kishilar jamoalarining faoliyati bilan bog‗laydi. 
Bunda barqaror-beqaror dunyo sharoitida ular oqilona va samarali ish ko‗rishlari 
nazarda tutiladi. Axborotga ega bo‗lgan odam asta-sekin tarix omilidan uning 
bunyodkoriga aylanadi.