Нигинахон шермухамедова

Axborot ijtimoiy madaniy jarayonlarni qayd etish vositasi. 
Inson butun 
axborot olamini, shu jumladan sun‟iy olam, kompyuter olamini harakatga 
keltiruvchi kuchdir. 
Unga bu vazifani bajarishga axborotni olish, qayta ishlash, 
saqlash, o‗zgartirish va undan foydalanishning universal organi – ong yordam 
beradi. Umuman olganda, bu jarayon ongning barqarorlashtiruvchi (tartibga 
soluvchi, tizimlashtiruvchi va h.k.) funksiyasi bilan beqaror dunyo hodisalarining 
o‗zaro aloqasi mahsulidir. Ongning bu funksiyasini Gegel ko‗rsatgan, idrok etish 
jarayonlari uzluksizlikning uzilishi, tartibsizlikning tartibga solinishi ekanligini, 
ya‘ni ong har doim real jarayonlarni soddalashtirishi, qo‗pollashtirishi va 
formallashtirishini, lekin ularning harakati, nisbiylik, osoyishtalik va barqarorlik 
holatlarini kuzatish imkoniyatini berishini ta‘kidlagan edi. Falsafiy tizimlarning 
aksariyati aynan dunyoning tartibsizligi va uning ongda yaxlit, uyg‗un aks etishi 
qarshisida ojizdir. Ammo bu dialektik, ya‘ni real ziddiyat va u faoliyat, amaliyot 
va fikrlash jarayonida bartaraf etiladi.
Moddiy dunyoda ijtimoiy, tabiiy-ilmiy tamoyillar va qonunlar amal qiladi. 
Ular ong faoliyatiga tatbiq etilishi mumkin emas. Ammo bu tafakkurning 
tizimsizligi va o‗zboshimchaligini, uning volyuntarizmini anglatmaydi, chunki ong 
qonunlari sifatida tabiiy qonunlarning analoglari hisoblanmaydigan, lekin ular 
bilan axborot atributi vositasida uzviy bog‗langan mantiq qonunlari maydonga 
chiqadi. Ong qonunlari, mantiq qonunlari real dunyo qonunlarining o‗zgacha 
borlig‗i hisoblanadiki, bu oxir-oqibat ularni ayniyat deb hisoblash imkoniyatini 
beradi.
Bizning nazarimizda, bu ayniyat asosini ongning tartibga soluvchi faoliyati 
tashkil etadi. U tafakkurning xayoliy volyuntarizmiga ham (Ernst Max), ob‘ektiv 
dunyoning fatalizmiga ham (B.Spinoza) barham beradi. Ideal qonunning real 
ob‘ektlarga aylanishini taqiqlovchi qonun yo‗q, xuddi shuningdek informatsion 
modelni (Platon «g‗oyalari»ni) real ob‘ektlarga aylantirishga yo‗l qo‗ymaydigan 
taqiq ham mavjud emas. Bu yo‗lda fikrlovchi ong qiyinchiliklarga duch keladi, 
chunki hatto Xudo ham ong mahsuli hisoblanadi, u bilan birga paydo bo‗ladi va 
rivojlanadi. U o‗zini yaratgan odamlar ongidagina yashaydi va odamlarning 

---

408 
o‗zgarishi yoki yo‗qolishi bilan birga g‗oyib bo‗ladi. Bunda odamlar dam o‗z 
xayoloti vositasida xudolarni yaratadigan, dam ularni ijodning tur xili sanalgan 
xayolotning yangi mahsuli bilan almashtiradigan barqarorlik va beqarorlik 
dialektikasi namoyon bo‗ladi.
Xayollar amalda o‗zining moddiy ifodasini topishi shart emas – ular uchun 
ijod sohasida mavjud bo‗lishning o‗zi kifoyadir, chunki bu soha ideal modellar, 
ya‘ni axborot makoni hisoblanadi. SHu tariqa moddiylik va ideallik o‗rtasidagi 
ma‘lum ziddiyatga barham beriladi, chunki ijod ideal dunyo chegarasidan chetga 
chiqmaydi, balki uning o‗zida mavjud bo‗ladi. Bu erda dialektika bilan ziddiyat 
kuzatilmaydi, zero dunyoda harakatlanuvchi materiyadan boshqa narsa yo‗q va u 
makonda, axborotda va vaqtda harakatlanadi. Axborot atributini kiritish dunyoga 
ijodiy jihatdan uzluksiz bo‗lgan, mexanik qonunlar bilan belgilashni talab 
etmaydigan cheksiz jarayon sifatida yondashish imkoniyatini beradi. Bu inson erda 
tasodifiy mehmon emasligiga bo‗lgan ishonchni mustahkamlaydi.
Nomuayyanlik tamoyili beqarorlik tushunchasiga nisbatan umumiyroq 
xususiyat kasb etadi, chunki harakatning mutlaqligi va harakatsizlikning nisbiyligi 
tushunchasidan
kelib chiqadi, harakatning mutlaqligini konkretlashtiradi. 
Beqarorlik nomuayyanlikning ayrim ko„rinishi bo„lib, u tabiatda bir holatdan