Nazariy mexanika

 
 
5-§. Кuchni tashkil etuvchilarga ajratish 
Кuchni kesishuvchi tashkil etuvchi kuchlar sistemasiga ajratish deb, 
shunday kesishuvchi kuchlar sistemasini topishga aytiladiki, uning teng ta’sir 
etuvchisi berilgan kuchga teng bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, shunday 
kuchlar sistemasini topish kerakki, bu kuchlar ustiga qurilgan kuch 
ko’pburchagining yopuvchi tomoni berilgan kuchga teng bo’ladi. Bir xil yopuvchi 
tomonga ega bo’lgan har xil kuch ko’pburchaklarini qurish mumkin. Shuning 
uchun kuchni ta’sir etuvchilarga ajratish masalasini bir qiymatli hal qilish uchun, 
mumkin bo’lgan tashkil etuvchilar sonini cheklovchi qo’shimcha shartlar berilishi 
kerak. Tez-tez uchrab turadigan quyidagi ikki holni ko’ramiz: 
 
1. Berilgan 
F
 kuchni ikkita tashkil etuvchilarga ajratish 
16-shakl 
3
F
1
F
2
F
A
R

---

19 
Ularning ta’sir chiziqlarining yo’nalishlari berilgan, AR va AQ 
F
kuchi 
bilan bir tekislikda yotadi. (17-shakl). Buning uchun 
F
kuchning oxiridan 
izlanuvchi kuchlarning ta’sir chiziqlariga parallel qilib to’g’ri chiziqlar o’tkazamiz. 
Diagonali berilgan 
F
kuchi bo’lgan ABCD parallelogramm hosil qilamiz. Uning 
AB va AD tomonlari izlanuvchi tashkil etuvchi 
1
F
va 
2
F
kuchlaridir. 
17-shakl 
2. Berilgan 
F
 kuchni uchta kesishuvchi tashkil etuvchilarga
ajratish 
 
Kuchlarning ta’sir chiziqlarining yo’nalishlari fazoda AP, AQ, AR bo’lgan 
va 
F
kuchi bilan bir tekislikda yotmaydi (18-shakl). Buning uchun shunday 
parallelepiped qurish yetarliki, uning qirralari, ta’sir yo’nalishlari berilgan 
izlanuvchi kuchlardir. Diagonali esa berilgan kuchdir, u holda parallelepiped 
qonuniga asosan 
1
F
, 
2
F
, 
3
F
kuchlar parallelepiped qirralariga monand bo’lib, 
kuchning berilgan uchiga yo’nalish b o’yicha tashkil etuvchilaridir. 
1
F
2
F
F
C 
R 
A 
B 
D 
Q 

---

20 
18-shakl 
1-masala 
Gorizont bilan 
α
burchak tashkil qilgan silliq qiya tekislikda og’irligi 
P
bo’lgan jism qiya tekislikka parallel bo’lgan OD ip yordamida muvozanatda tortib 
turibdi (19-shakl). Ipning taranglik 
T
kuchi va jismning qiya tekislikka bo’lgan 
bosimi aniqlansin.