Namangan muxandislik-texnologiya

Reaktiv va asboblar:

1. 
   Paxta moyi uchglisteridlar frakstiyasi
   
2. 
   2N KON (spirtli eritma)
   
3. 
   Distillangan suv
   
4. 
   10% HCl
   
5. 
   Metil oranj
   
6. 
   Petroley efiri
   
7. 
   Suvsiz H₂SO₄
   
8. 
   Mochevina
   
9. 
   Metilamin xlorid
   
10. 
    Muz
    
11. 
    Konst. H₂SO₄
    

Ishning bajarilishi

Uchglisteridlar yog‟ kislotalarini etanolda qizdirib, sovunlash usulida ajratib

olish

Buning uchun 2 g uchglisteridlar frakstiyasi 30 ml KONning spirtli eritmasi bilan qaytaruvchi sovutgich o‟rnatilgan kolbada 30-40 minut qaynatiladi va so‟ngra 30 ml issiq distillangan suv quyiladi.

Sovunlanish tugagach issiq sovun eritmasi suv xammomida ushlanib, kolbadagi spirt uchirib yuboriladi. So‟ngra kolbaga 5-6 tomchi metiloranj tomizilib, 10%li HCl yoki H₂SO₄ quyilib, eritmadagi sovun parchalanadi (tiniq eritma hosil bo‟lgancha). Kolba sovutilib, undagi aralashma bo‟lish voronkasiga o‟tkaziladi va voronkaga uch marta 5 millilitrdan petroley efiri (qaynash harorati 40-60⁰C) quyilib, hosil bo‟lgan yog‟ kislotalar unda eritilib, suvli qatlamdan ajratiladi va HCl qoldig‟idan yuviladi. Ajratish voronkasidagi yog‟ kislotalarning efiridagi eritmasi suvsiz H₂SO₄ qatlami orqali o‟tkazilib, yana kolbaga yig‟iladi va undagi vakuum ostida suv isitib uchiriladi. Kolbada uchglisteridlar tarkibiga kiruvchi yog‟ kislotalar aralashmasi qoladi.

Yog‟ kislotalarni diazometan bilan metillash

Diazometanni o‟zini tayyorlash uchun sintezida ishlatiladigan metilmochevina va nitrozometilmochevinalar hosil qilinadi.

1. 
   metilmochevina olish
   

Buning uchun 250 g mochevina va 85 g metilaminxloridga 350 ml distillangan suv qo‟shilib, elektrplitkada qaytar sovutgichli kolbada, 3 soat qaynatiladi. So‟ngra sovutilib, 92,5 g NaНO₂ qo‟shiladi.

2. 
   Nitrozometilmochevina olish.
   

Buning uchun 3 litrli stakanga 500 g muz solib, unga asta-sekin 46,2 ml konstentrlangan H₂SO₄ qo‟shiladi. Stakan tuz sepilgan muzli katta idishga quyib sovutiladi (-5⁰S). So‟ngra stakanga kam-kam, juda ehtiyotkorlik bilan yuqorida tayyorlangan NaNO₂ va metilmochevina aralashmasi solinadi. Reakstiya tugagach hosil bo‟lgan nitrozometilmochevina Byuxner kolbasiga o‟rnatilgan Shote voronkasida muzdek suv bilan yuvib, ajratilib olinadi. Xolodilnikda saqlanadi.

V) Diazometan sintezi

Stakan muz solingan sovutish hammomiga quyilib, unga 400 ml dietilefir va 30 ml 40%li KON solib aralashtirib turib, 10 g olingan nitrozometilmochevina qo‟shiladi. Reakstiya tugagach diazometanning efirli eritmasi filtrlab, ajratib olinadi.

CН₃Н(НO)CONH₂+KOH→CН₂Н₂+KCНO+2H₂O

G) Yog‟ kislotalarni metillash.

Nihoyat olingan yog‟ kislotalarga tayyorlangan diazometan tomchilab, quyiladi va ajralib chiqayotgan gazlar to‟xtaguncha qushiladi. Bu vaqtda yog‟ kislotalarning metil efirlari hosil bo‟lib, ularni xromatografga kiritish mumkin.

Diazometanni sintezlash va metillash jarayonlarini aktiv ventilyastiya shkafida bajarish shart. Chunki diazometan nafaqat zaxarli balki portlovchi modda hamdir. Diazometanni oftob yoki boshqa sun‟iy kuchli yoritkich nurlari ta‟sirida qoldirish qat‟iy man qilinadi.