Namangan muxandislik-texnologiya

MUNDARIJA:

1. 
   O‟QUV MATERIALLARI
   

2. MUSTAQIL TA‟LIM MASHG‟ULOTLARI

3. 
   GLOSSARIY
   

4. ILOVALAR

   1. 
      O‟quv materiallari 1-MA‟RUZA
      

KIRISH. YOG‟ VA MOYLARNI TADQIQ QILISHNING ZAMONAVIY USULLARI VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI.

Reja:

1. 
   Reyting tizimi haqida. Ishlab chikarishning texno-kimyoviy nazorati va tadqiqotning bog‟likligi.
   
2. 
   Ishlab chikarishni takomillashtirish va tayyor maxsulot sifatini yaxshilashda laboratoriyaning axamiyati.
   
3. 
   Xomashyo, yarim maxsulot va tayyor maxsulot sifatini baxolash usullari.
   
4. 
   Namuna olish va uning tadqiqot natijasiga ta‟siri. Tadqiqotda xatoliklar va ularning turlari.
   
5. 
   Eruvchan komponentlarni turli qattiq materiallardan ajratish.
   

Moylarni ishlab chiqarish va qayta ishlash jarayonlarini texno-kimyoviy nazorat qilishda, xamda shu jarayonlarni optimal boshqarishda muxim ahamiyatga ega bo‟lgan ilmiy tadqiqot ishlarida qo‟llaniladigan maxsus tadqiqot usullari bilan tanishtirishdir.

«Umumiy biokimyo», «Yog‟lar va moyli xomashyolar kimyosi» kurslarida o‟simliklar, xususan, moyli xomashyolar yoki moyli urug‟lar kimyoviy tarkibi bilan tanishildi. Ushbu fan shu moyli xomashyolardan ajratib olingan moddalarning miqdor, sifat tarkibini o‟rganishning nazariy va amaliy asoslarini o‟rgatadi. U lipidlar kimyosini chuqurroq taxlil qilish imkoniyatini yaratadi.

Ma‟lumki, kimyo, farmastevtika va oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish jarayonini boshqarish, ya‟ni xomashyo, yarim maxsulot va tayyor maxsulot sifatini baxolash laboratoriyada amalga oshiriladi. Bunda qo‟llaniladigan tadqiqot usullari qulay, sodda va tezkor bo‟lishi, xamda texnologik jarayonning buzilganligini aks ettiruvchi, asosiy sifat ko‟rsatkichlarini aniqlovchi usullar bo‟lishi kerak. Har bir texnologik jarayonda mana shunday asosiy miqdor va sifat ko‟rsatgichlar mavjud. Masalan, moylarni ishlab chiqarishda – urug‟ning moyliligi, moylarni rafinastiya qilishda – kislota soni va rangliligi, gidrogenizastiya qilishda – erish temperaturasi va qattiqlik va xokazo.

Bu ko‟rsatkichlarni aniqlash usullari «Moylarni ishlab chiqarish va qayta ishlash texnologiyasi» fanining amaliy mashg‟ulotlarida o‟rganiladi.

Har qanday tadqiqot asosida to‟liq, aniq, o‟rtacha namuna olish yotadi. Chunki, tadiqot usuli qanchalik mukammal bo‟lmasin, ajratilgan na‟muna taxlil qilinayotgan moddani to‟liq xarakterlamasa, tadqiqotning ma‟nosi qolmaydi. Namuna ajratish bir qancha bosqichda boradi: namunalar yig‟ish, umumiy na‟muna xosil qilish, laboratoriya va so‟ngra taxlil namunasigacha qisqartirish. Bu bosqichlarda tasodifiy hatolar taxlil natijalarining ortish yoki kamayish tomoniga aniqligini buzadi. Bu hatolarni inobatga olib, maxsus sharoitlarni tanlash orqali hatoni minimum darajasiga qisqartirish mumkin. Minimum hatoga ega bo‟lgan natijani olish sharoit tanlash, extimollar nazariyasi, xatolar va matematik statistika nazariyalari prinstiplari asosida amalga oshirilishi mumkin.

Surunkali xatolar esa taxlil natijasini faqat ortish yoki faqat kamayish tarafiga aniqligini buzadi. Bu hatolar namuna ajratish uskunalarining nomukammalligi yoki tadqiqot usulidan cheklanishlar yo‟l qo‟yilishi natijasida, doimiy ravishda vujudga keladi.

To‟g‟ri ajratilgan namunani taxlil qilishdan oldin, uni taxlilga tayyorlash jarayonlari amalga oshiriladi. Bu jarayonlar taxlil qilinadigan namunaning kimyoviy tarkibi, fizik xolati, ularning miqdori kabi ko‟rsatkichlarini to‟g‟ri aniqlash uchun qulay imkoniyat tug‟dirishi kerak. Bu jarayonlarga quritish yoki chala quritish, maydalash, eruvchan komponentlarni ajratib olish, aralashmani komnonentlarga ajratish operastiyalari bo‟lishi mumkin. Taxlilga tayyorlash jarayoni operastiyalariga quyiladigan asosiy talab - namuna tarkibiga kiruvchi moddalarning o‟zgarmasligini saqlab qolishdir.

Quritish yoki chala quritish operastiyasi nam materiallarni maydalash jarayonidan oldin keladi. Quritishdan maqsad material qattiqlik koeffistientini buzuvchi kuchga tenglashtirish, xamda namlikni optimal darajagacha pasaytirib, organik erituvchilarda eriydigan moddalarni to‟liq ekstrakstiyasini amalga oshirish uchun sharoit yaratishdir. Agar quritiladigan material ma‟lum, aniq namlik darajasigacha quritilishi kerak bo‟lmasa, unda material xavo namlik darajasigacha, xona haroratida quritiladi. Boshqa xollarda quritish shkaflari, kontaktli va sublimastion quritish moslamalari, infraqizil yoki yuqori chastotali tokda ishlaydigan quritish uskunalari qo‟llaniladi. Qurutish uskunalari va sharoitlarini tanlashda quritiladigan materialning o‟ziga xos xususiyatlari xisobga olinishi kerak. Oksidlanish jarayonining oldini olish uchun vakuumda yoki inert gaz muhitida quritish lozim.

Materialni maydalashda shunday usul tanlash kerakki, unda material nihoyatda mayda dispers holatgacha maydalansin va uning tarkibidagi moddalar esa o‟zgarmasin. Moddalarning o‟zgarishi maydalash jarayonida ajralib chiqadigan issiqlik xisobiga borishi mumkin. Materialning maydalanish xususiyati uning

qattiqligi va pishiqligiga bog‟liq. Materialga ta‟sir qiluvchi kuchning ta‟sir sharoitiga ko‟ra: ezib maydalash, urib, ishqalab va kesib-sindirib maydalash usullari qo‟llanilishi mumkin. Urib va ezib maydalash mo‟rt qattiq materiallarga qo‟llansa, ezib, ishqalab maydalash qovushqoq materiallarga qo‟llaniladi.

Shuning uchun moyli urug‟lar lipidlarini to‟liq kimyoviy tarkibini o‟rganish uchun barcha turdagi lipidlarni ajratib olish imkoniyatini beruvchi maxsus usullarning barchasidan foydalaniladi.