Namangan muhandislik-qurilish

Uglerod ikki oksidi (S0
2
) -rangsiz, issiz, havodan ham  og’ir gaz. Havodagi
aralashmasi 20—25 % bo’lganda asab tizimini ishdan chiqarishi bilan hayot uchun
havfli.
Uglevodorodlar (SN) -o’zi zaharli bo’lishidan tashqari, kukun va azon hosil
kiladi. Bu esa, burun va ko’zga ta’sir qiladi, o’simliklarga zarar yetkazadi.
Qurum (S) -nafas yo’llarini ifloslaydi, o’pka kasalligini paydo qiladi.
Kontserogenlar tirik to’qimalarga o’tirib olib, zararli o’smalarni paydo bo’lishiga
sabab bo’ladi.
Qo’rg’oshin (Rb) -atmosferadan odam organizmiga o’tib, qon tarkibidagi
gemoglabinni kamaytiradi va eritrotsitlarni yemiradi. Qo’rg’oshin bilan zaharlanish
alomatlari: bosh og’riydi, bosh aylanadi, tezda jahl chiqadi, tez charchash, uyquning
yomonligi bilan seziladi. Ayniqsa,  qo’rg’oshinning ta’siri yosh bolalar uchun katta.
Qo’rg’oshin organizmdan chiqib ketmaydi. Yig’ilaverib juda xavfli
kontsentratsiyani hosil qilishi mumkin. U organizmga havo yo’li va teri orqali
o’tadi.
Dvigatellarni takomillashtirish, gaz yonilg’ilarini qo’llash havoni
ifloslantirishdan saqlashning hozirgi kundagi asosiy yo’li hisoblanadi.
Bundan tashqari, ishlatilgan gazlar tarkibidagi zararli moddalarni neytralizatsiya
(zararsizlantirish) qilish, texnik xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilash sohasida ham
ishlar amalga oshirilmoqda. Zararli moddalarni atmosferaga chiqarish me’yorlari,
karbyuratorli dvigatellar ishlab chiqaradigan gazlar tarkibidagi uglerod oksidi
miqdori quyidagi jadvalda ko’rsatilganidan oshmasligi kerak.
Karbyuratorli dvigatellar ishlab chiqargan gazlar tarkibidagi uglerod oksidi va
uglevodorodlarning yo’l qo’yiladigan mikdori.
Yo’l qo’yiladigan uglevodo
rodlarning hajmiy ulushi
mln
1
Dvigatellardagi
tsilindrlar soni
Tirsakli valning
aylanish soni
Yo’l
qo’yiladiganuglero
d oksidining
hajmiy ulushi %
4 ta gacha
4 tadan ko’p
n
min
1.5
1200
3000
n
max
(0,8n
max
)
2
600
1000

---

153
Dizelь dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlarning tutunlilik darajasi
jadvalda ko’rsatilganidan oshmasligi kerak.
Dizelь dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlarning tutunlilik
darajasining yo’l qo’yiladigan me’yorlari.
Tutunlilik %
Avtomobilmodeli
Erkin tezlanish
Valning maksimal
aylangansoni
KamAZ, MAZ, KrAz
va ularning
40
15
1.07.1976 yilgacha ishlab
chiqarilganMAZ, KrAZ va
ularningmodifikatsiyalari
60
15
Ishlatilgan gazlarning zaharliligini aniqlash. Ishlab chiqarilgan gazlarning
zaharliligini statsionar tipdagi OA2109, GAI1 va ELKON105 apparatlari bilan
aniqlanadi. Bu apparatlarni ishlashi ulьtra qizil nurni tarqatish usuliga asoslangan.
GAI2, INFRALIT2T1 gazoanalizatorlari uglerod oksidi va uglerod ikki oksidi
gazlarning miqdorini bir vaqtda o’lchaydi. Bu usul ancha aniq natijalarni olish
imkonini beradi. Gazoanalizatorlarning texnik holati yiliga ikki marta tekshiriladi.
Dizelь dvigatellarining tutunligini dimomer yoki sajamerlar bilan nazorat qilinadi.
Bulardan birinchisi, ishlatilgan gazlarning tiniqlilik darajasini aniqlash printsipiga
asoslangan bo’lsa, ikkinchisi, ular tarkibidagi qurum zarrachalari mikdorini yig’ib
o’lchashga asoslangan. Tutunlilik darajasi NDA106, «Atlas» va SNDA107
dimomerlari bilan o’lchanadi.