Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

2.3-§. Minerallarning fizik xossalari 
Minerallarning asosiy fizik xossalari qattiqligi, zichligi, birikkanligi, 
sinishi, yaltiroqligi, rangidir. Ular minerallarning kimyoviy tarkibi va 
kristal panjaralarning tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. 
Qattiqligi. Minerallarning qattiqligi unga biror qattiqroq bo‘lgan 
moddaning botib kirishiga qarshiligi tushunilib, qattiqligi ma’lum bo‘lgan 
mineral yoki predmet bilan tirnalib aniqlanadi. Minerallarning qattiqligini 
Moos shkalasi (2.1-jadval) 2.1-jadval. Minerallarning qattiqligini Moos 
shkalasi bo‘yicha 
T.r
. 
Minerallar 
Mos 
qattiqlik 
shkalasi 
Qattiqlik 
miqdo ri, kg

mm
2
Quyidagilar 
ishlatib aniqlanadi 
Minerallarnin
g qattiqlik 
guruhi 
1 Tal’k 
1 
2,4 
Tirnoq 
bilan 
chiziladi 
Yumshoq 
2 
Gips 
2 
36,0 
Pichoq 
bilan 
chiziladi 
3 
Kal’tsit 
3 
109 
Pichoq 
bilan 
chiziladi 
O‘rtacha 
qattiq 
4 Flyuorit 
4 
189,0 
5 
Apatit 
5 
536,0 
Pichoq 
bilan 
chiziladi 
Qattiq 
6 
Ortoklaz 
6 
796,7 
Oyna 
bilan 
tirnaladi 
7 Kvarts 
7 
1120,0 
Oynani kesadi 
8 Topaz 
8 
1427,0 
9 Korund 
9 
1660,0 
Juda qattiq 
10 Olmos 
10 
2060,0 
Oynani kesadi 

---

17 
bo‘yicha aniqlanib, unda qattiqligi 1 dan 10 gacha bo‘lgan minerallar 
qattiqlik navbati bilan joylashgandir. 
Mineralni qattiqligini aniqlash uchun uni etalon- mineralning uchi 
bilan tirnab ko‘riladi. Agarda ustida iz tushib qolsa, demak 
tekshirilayotgan mineral, etalon mineralidan yumshoqroq bo‘ladi, agar iz 
qolmasa qattiqroq sanaladi. 
Qattiqliklari bo‘yicha minerallarni: yumshoq (2 gacha), o‘rtacha (5 
gacha), qattiq (5-8 gacha) va juda qattiq (8 dan katta) turlarga bo‘lishi 
mumkin. Eng qattiq mineral-olmosdir. Korund ham o‘z navbatida 
qattiqligi 9 ga teng bo‘lgan yagona mineraldir.
Zichligi
-Minerallarning zichligi 0,5 dan 21 g

sm
3
gacha bo‘lishi 
mumkin. Minerallar zichligiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linishi 
mumkin: 
Engil minerallar-zichligi 2,5 g

sm
3
dan kichik (gips, osh tuzi). 
O‘rtacha yengil minerallar-zichligi 2,5-4,0 g

sm
3
(kvarts, dala 
shpati, olmos, shox aldamchisi).
Og‘ir minerallar - zichligi 4 g

sm
3
dan yuqori (tsink aldamchisi, 
pirit, qizil temirtosh). 
Juda og‘ir minerallarga-galenit, kinovar’, 
barit, tsyerussit kiradi.