Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

 
 
8.2-§. Gruntlarning tarkibi va fizik xossalari 
Tabiatda gruntlar tarkibiga turli elementlar kiradi, ularni quyidagi 
uch qismga bo‘lishi mumkin: qattiq-mineral zarrachalar; suyuq-
g‘ovaklardagi suvlar; gaz-havo qismi. 
Gruntning tuzilishi uning tashkil topish sharoitlari va keyingi davr 
o‘zgarishlari jarayoniga bog‘liq, shuningdek, tarkibidagi mineral 
zarrachalarning o‘lchamlari va shakli ham katta ahamiyat kasb etadi. 
CHo‘kindi turkumidagi gruntlar, asosan uch xil tuzilishda: donador, 
po‘kaksimon va zanjirsimon shaklda bo‘ladi. 
Gruntning qattiq qismi.
Grunt tarkibida qattiq qism mineral 
zarralar majmuidan iborat bulib, ularning o‘lchamlari bir necha 
santimetrdan tortib, millimetrning mingdan bir ulishidan xam kichikdir. 
Ularning ham turlicha (kub, prizma, yupqa, tekis va hakozo), sirti esa 
o‘tkir qirrali, g‘adir-budur yoki ma’lum darajada tekis ham bo‘lishi 
mumkin. 

---

136 
Grunt tarkibidagi qattiq jismlarga shag‘al (20 mm dan yirik), tosh
(20 mm dan 2 mm gacha), qum (2 mm dan 0,05 mm gacha), chang (0,05 
mm dan 0,005 mm gacha), loy (-0,005 dan kichik) kiradi. 
Bu o‘lchamlar tajriba yo‘li bilan gruntning donadorlik tarkibini 
saralash orqali belgilanadi. Gruntning donadorlik tarkibi deganda unda 
uchraydigan turli yiriklikdagi zarrachalarning (foizdagi) nisbiy miqdori 
tushiniladi. Buning uchun maxsus saralovchi elakdan foydalaniladi. 
Umumiy massa 50 gr dan kam bo‘lmagan, quritib maydalangan grunt 
maxsus elakdan o‘tkaziladi. Elak o‘lchami yuqoridan pastga kichiklashib 
borgani uchun unda 10 mm dan yirik zarralar ushlanib qoladi. Elaklar 
ostidagi idishda esa 0,1 mm dan kichik zarrachalar to‘planadi. Tajriba 
natijalari jadvalga yozib boriladi (8.1-jadval). 
Gruntning donadorlik tarkibiga ko‘ra u quyidagi turlarga ajratiladi: 
loyli grunt
(tarkibida loysimon zarralari 30% dan ortiq); 
qumli loy
(tarkibida loysimon zarralari 30-10%); 
loyli qum
(tarkibida loysimon zarralari 10-3%); 
qum
(tarkibida loysimon zarralari 3% dan kam).