Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

 
7.7-§. Depression voronka va ta’sir radiusi
to‘g‘risida tushuncha 
So‘rib chiqarish deganda quduqlardan suvni yer yuzasiga nasoslar 
yordamida chiqarib olish tushuniladi. So‘rib chiqarish vaqtida burg‘ 
quduq atrofida suvning sathi voronkaga o‘xshab pasayadi, suv sathining 
bunday pasayishi Depression voronka deb ataladi. Voronka rejadagi 
ko‘rinishda doira hosil kiladi. Voronka vertikal qismida, depressiyaning 
egriligi so‘rish nuqtasiga yaqinlashgan sari ortadi. (7.13 va 7.14 rasmlar).

---

126 
Depressiya voronkasining radiusi - ta’sir radiusi (R) deb ataladi. 
Suv olish va drenajli inshootlarda R ning qiymati hisoblashda ishlatiladi. 
Ta’sir radiusi R ni hisoblashni turli formulalari bor. Ko‘pincha Kusakina 
formulasidan foydalaniladi: 
С
К
H
S
R


95
,
1
(7.9) 
Bu yerda: S- so‘rib chiqarish vaqtida voronka markazidagi suv 
sathining pasayishi, m.
N 
- 
suvli 
gruntning 
qalinligi, m; K
S
– sizish 
koeffitsienti, m

sut. 
Ta’sir radiusni Troyanskiy 
formulasi 
yordamida 
ham 
aniqlash mumkin: 
J
K
H
Q
R
c



2
3
(7.10) 
bunda Q - debit, m
3

sut; N 
- gruntli suv qalinligi, m; K
S
– 
sizish koeffitsienti, m

sut; J - 
gidravlik gradient.
7.14 - rasmda depression voronka tasvirlangan. Voronka markazida: 
1-so‘rib chiqarish nuqtasi; 2-normal sath; S– sathning pasayishi. 
Yer osti suvining o‘zgarmas sathi statikaviy sath deb, yer osti 
suvining o‘zgaradigan, ya’ni harakatlanadigan sathi dinamikaviy sath deb 
ataladi. 
Suv so‘rib chiqarilishi kerak bo‘lgan joyda 2-3 ko‘ndalang kesim 
bo‘yicha burg‘ qudug‘i qazilib, ulardagi suv sathi o‘lchanib, R ning aniq 
qiymati 
aniqlanadi 
(7.15-
rasm).
Depression 
voronka 
o‘lchami, R va egri depressiya 
qiyaligi jinsning granulometrik 
tarkibi va g‘ovak o‘lchamiga 
bog‘liqdir. 
Qumning 
va 
shag‘alning 
suv 
o‘tkazuv-
chanligi yaxshi bo‘ladi, bunda 

---

127 
suvning zarrachalari bilan kam ishqalanishiga keng voronkaning katta 
ta’sir radiusi sabab bo‘ladi. Kam suv o‘tkazuvchan qumoq tuproqlar 
uchun kichikrok voronkalar - R ning katta bo‘lmagan qiymati xosdir. 
So‘rib chiqarish suvi sathining pasayishi bilan depression voronka 
ma’lum darajada, ammo ma’lum chetlarigacha kengayadi. Misol sifatida 
R ning eng katta qiymatini keltiramiz: shag‘al uchun - 1000 m gacha, 
yirik donali qum uchun – 400-600 m, mayda donali qum uchun; 100-200 
m, (depression egrilik nishabi 0,02-0,006) va qumoq tuproq uchun - 20-
50 m, (depression egrilik nishabi 0,1-0,5)