148
9-BOB. MUHANDISLIK - GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARINING
VAZIFALARI VA USULLARI
Tayanch so`z va iboralar:
muhandislik - geologik qidiruv ishlari,
geologik
tuzilishlar, gidrogeologik sharoitlar, tayyorgarlik bosqichlari,
dala sharoitidagi ishlar bosqichlari, laboratoriya bosqichlari, kameral
ishlar bosqichlari,
geofizik tekshirish, burg‘ quduqlar, shurflarning
chuqurligi,
geologik xaritalar, geologik qirqimlar,
muhandislik geologik
hisobot.
9.1-§. Umumiy ma’lumotlar
Bino va inshootlarni loyihalashda har bir hududning tabiiy
xususiyatlarini hisobga olish lozimdir. Muhandislik
- geologik qidiruv
ishlari qurilish maydonini muhandislik - geologik nuqtai - nazardan
asoslash uchun olib boriladi. Faqatgina muhandislik - geologik
sharoitlarni puxta hisobga olishgina, loyihalanayotgan binoning
joylanishi, uning o‘lchamlari, poydevor konstruktsiyalari va boshqa
elementlarini, qurilayotgan inshootga turli geodinamik jarayonlarning
salbiy ta’sirini, qurilish muddati va harajatlarni
oshib ketishini baholash
va isbotlashga imkon beradi. Qurilish maydonlarida muhandislik - qidiruv
ishlarini olib borish uchun dastavval loyiha tuzish lozim. Loyiha dasturida
muhandislik - geologik qidiruv ishlarida ko‘zda tutilayotgan asosiy
maqsad geologik, geomorfologik, gidrogeologik sharoitlarni, tabiiy
geologik, muhandislik-geologik jarayonlarni, tog‘
jinslarini xossalarini
o‘rganishdan iborat. Muhandislik - geologik qidiruv ishlari natijasi tahlili
asosida qurilish uchun muhandislik-geologik nuqtai - nazardan maydon
tanlanadi. Muhandislik - geologik qidiruv ishlari majmuasiga qurilish
maydonining muhandislik - geologik sharoitiga ta’sir etuvchi ko‘plab
tabiiy omillar kiradi: fizik - geografik xususiyati, rel’ef shakli, ularni hosil
bo‘lish omillari, Yer yuzasining mutloq balandligi, yuzali suv havzalari
(ko‘l, suv ombori).
Geologik tuzilishlar - hosil bo‘lish sharoiti, tarkibi, tog‘
jinslari
(gruntlar) yotish sharoiti, tektonik xususiyatlari, geodinamik hodisalar,
ularni hosil bo‘lish sabablari, omillarni inshoot turg‘unligiga ta’siridan
iborat.
Gidrogeologik sharoitlar - grunt suvlarini joylashish chuqurligi,
ularni rejimi, minerallashganlik darajasidir.
149
Muhandislik - geologik qidiruv ishlarining vazifasi va undan
ko‘zlangan maqsad turli muhandislik inshootlari uchun umumiydir.
Ammo
inshootning turiga qarab, muhandislik - geologik qidiruv ishlari
yo‘nalishi va ko‘rinishlari ma’lum xususiy haraktyerga ega bo‘lishi
mumkin.
Har qanday qurilish loyihasi bir necha bosqichlarda olib boriladi:
Texnik - iqtisodiy asoslash (TIA).
Loyihaviy topshiriqlarni tuzish.
Texnikaviy loyihani ishlab chiqish
Oxirgi ikki bosqich odatda - texnikaviy - ishchi loyihalashga
mujassamlanadi. TIA - bosqichida arxiv, fond va adabiyot matyeriallarini
tabiiy sharoit haqidagi ma’lumot asosida qurilishni texnikaviy imkoniyati,
iqtisodiy va ekologik jihatlari ko‘rib chiqiladi. Bu bosqichda mahsus
muhandislik - geologik qidiruv ishlari kamdan – kam holatda olib
boriladi. Odatda mahsus muhandislik - geologik qidiruv ishlari yirik
inshootlar qurishda yoki murakkab tabiiy sharoitlarda olib boriladi.
Muhandislik - geologik qidiruv ishlarining loyihaviy topshiriq
qismi, TIA bosqichida ko‘zda tutilgan dolzarb maydonlarda bajariladi.
Ishdan maqsad eng maqbul muhandislik-geologik
sharoitli maydonni
tanlab olishdir. Loyihalashning bu bosqichida muhandislik-geologik
qidiruv ishlari ma’lumotlari asosida, inshootning asosiy yordamchi
elementlarini joylashtirishni, poydevorning turi va konstruktsiyasi yer
ishlarini bajarish texnologiyasining eng ratsional usullari tanlab olinadi.
Bu bosqichda dala sharoitidagi muhandislik-geologik qidiruv ishlari
o‘tkazilib, asosiysi, muhandis-geologik suratga olishdir.
Texnikaviy va
texnikaviy - ish loyihasi bosqichidagi muhandislik - geologik qidiruv
ishlari tugallangan maydonda amalga oshirilib, faqat inshoot
chetlaridagini olib boriladi. Asosiy e’tibor gruntlarning fizik - mexanik
xususiyatlarini o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, bundan ko‘zlangan maqsad
inshootning, turg‘unligini ta’minlashga qaratilgandir. Ulardan tashqari,
ishchi chizmasi bosqichida, bu davrda boshlanayotgan qurilish jarayonida
vujudga keladigan ayrim muhandislik-geologik masalalarga aniqliklar
kiritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
