Namangan davlat universiteti kenjayev erkinjon habibullayevich

Qadimgi Xett. Milolddan avvalgi XVII - XII asrlar davomida hukm surgan va Kichik Osiyoni deyarli barcha qismini tasarruf etgan Xett podsholigi qadimgi Sharqdagi xalqaro munosabatlarda yetakchi davlatlardan biriga aylangan.
Xettlar poytaxti bo‘lgan Xattusa shahri arxivlaridan topilgan mixxat bilan yozilgan sopol parchalari ushbu podsholik diplomatiyasi tarixiga oid asosiy manbalar hisoblanadi. Xett podsholarining solnomalarida ham qiziqarli ma'lumotlar mavjud.
Xett hukmdorlari asosan harbiy kuch tufayli yerishgan tashqi siyosiy muvaffaqiyatiarini diplomatik shartnomalar orqali mustahkamlashga intilganlar.
Shartnomalarda davlatlar o‘rtasidagi chegaralar kelishib olingan. Qaram podshoga boshqa davlatlar bilan separat bitim imzolash va ittifoqlarga a'zo bo‘lish qat'iyan ma'n etilgan. Xett podshosi urushga kirgan paytda u bilan shartnoma tuzgan tomon majburiy tarzda o‘z qo‘shinlarini urushga safarbar etishi shart bo‘lgan. "Betaraflik" yoki xettlar dushmani bilan maxfiy aloqada bo‘lish g‘animlik harakati deb baholangan, Shartnomalarning ko‘plab moddalari ichki va tashqi dushmanlarning har qanday tajovuzlariga qarshi birgalikda kurashishga bag‘ishlangan bo‘lib, uning ayrim bandlari faqat bir tomon uchun taaluqli bo‘lishi mumkin edi. Shartnomada ko‘zda tutilgan shartlarning to‘liq bajarilishi ustidan nazorat qilish asosan guvox - xudolar zimmasiga yuklatilgan.
Xett mamlakatining tashqi siyosatida sulolaviy nikohlar muhim o‘rin egallagan. Xett podsholarining qizlari boshqa davlatga uzatilgan vaqtda ularga bosh xotin, ya'ni mamlakat malikasi maqomini kafolotlovchi shartlar ilgari surilardi.
Xett manbalarida diplomatik elchilik vazifasini ado etuvchi mansabdor shaxs, "aso odami" (gerold) haqida ma'lumotlar uchraydi. Ushbu daraja oddiy elchi yoki vakil darajasidan ancha yuqori hisoblangan, chunki "aso odami" unvoni ko‘p hollarda podsho urug‘iga mansub kishilarga berilgan.
Hukmdorlarning diplomatik munosabatlarida mirzalar (kotiblar) muhim rol o‘ynagan. Ular o‘z hukmdorining ko‘rsatmalariga, xettlarning o‘zida shakllangan mezonlarga tayanib, shartnomalar va xatlarning matnlarini tayyorlaganlar. Xett jamiyatining talabalaridan kelib chiqib, mirzalar bir necha tillarni bilishlari lozim bo‘lgan. Ular maxsus mirzolar maktablarida ta'lim olganlar.