|
II b o b
FIZIKA O'Q ITISH JARAYONIDA
0 ‘QUVCHILARNI TARBIYALASH
1. FIZIKA 0 ‘QITISHNING VAZIFALARI
Fizika o ‘qitishning asosiy vazifalari quyidagilardan ibo-
rat:
1. Fizika fanining asoslari bilan tanishtirish — asosiy tu-
s h u n c h a la r, q o n u n l a r va n a z ariy a la r bilan tan ishtirish;
o ‘quvchilar ongida bizni o ‘rab turgan dunyoning tabiiy-il-
miy manzarasini shakllantirish; asosiy tabiiy ilmiy qidirish
metodlari bilan tanishtirish.
2. Materialni o ‘rganish jarayonida
0
‘quvchilarning xoti-
ralarini boyitish bilan birga ularning ijodiy qobiliyatlarini
ham rivojlantirish.
3. 0 ‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish.
4. Fizika asoslarini o'qitish jarayonida o'q uvchilarni tar-
biyalab borish: g'o yaviy-siyosiy, h a rb iy -v a ta n p a rv a rlik ,
baynalm ilal, ahloqiy va m eh n a t tarbiyalarini amalga oshi
rish.
23
5.
0 ‘quvchilarga asosiy bilimlar berishni, ularni ijtimoiy
m ehnatga tayyorlashni va ongli ravishda kasb tanlay olishni
amalga oshirish.
Bularning birortasini ham bir-biridan ajratgan holda hal
qilib bo'lm aydi. Ular hamm asi o'qitish jarayonida kompleks
holda amalga oshiriladi. Fizik bilimlami mustahkamlash orqali
o ‘quvchining dialektik-materialistik tafakkurlari rivojlanadi,
ilmiy dunyoqarashlari shakllanadi, politexnik t a ’lim amalga
oshadi.
2. 0 ‘QUVCHILARNING DUNYOQARASHLARINI
SHAKLLANTIRISH
Fizika darslarida o ‘quvchilar ongida dunyoni bilish m um -
kinligi va bilish jarayonining dialektik harakteri; dunyoning
moddiy birligi materiya va harakatning ajralmas ekanligi; tabi-
atdagi hodisalar bir-biriga bog‘langanligi; moddiy dunyo hos-
salarining bitmas-tuganmasligi, bilish jarayonining chegara-
siz ekanligi tushuntirib boriladi. Bu esa ularning dunyoqa-
rashlarini t o ‘g ‘ri shakllantirish demakdir.
0 ‘quvchilar moddalaming atom va molekulalardan tuzil-
ganligini o ‘rganish bilan birga materiyaning ikkinchi ko'rinishi —
maydon haqidagi tushuncha bilan ham tanishadilar.
Butun fizika kursi davom ida materiya o ‘zaro bog'langan
ikki ko‘rinishda, ya’ni modda va maydon ko‘rinishida namoyon
b o ‘lishini ko ‘rsatib borish lozim. D u n yo ning moddiy birligi
haqidagi tasavvurlarni o ‘quvchilar ongida t o ‘g ‘ri shakllanti-
rishda m odda va maydonning um umiy xossalarini ko'rib c h i
qish m u h im ahamiyatga egadir.
1 .M a ss a , energiya, impuls, spin tu shu nc ha lari ham ,
«modda» ham «maydon» zarralarini xarakterlaydi.
2. Korpuskulyar-toMqin dualizmi m odda zarralariga ham,
m aydon zarralariga ham taalluqlidir. Кофи8ки1уаг va to'lqin
xossalarning birligi h a m m a elem entar zarralarning m uhim
xarakteristikasidir.
3. Modda zarralari maydon zarralariga aylanishi kabi may
don zarralari ham m odda zarralariga aylanadi.
2 4
4.
H a r ikkala ko‘rinishdagi zarralar barqaror b o ‘lishlari
ham, qisqa vaqt yashaydigan b o ‘lishlari ham mumkin.
0 ‘quvchilar diqqatini m odda zarralari maydon yorda
mida turli strukturali sistemalar (atom , molekula, m akro-
qism...) hosil qilishiga qaratilmog'i lozim. M odda struktura-
sini maydonsiz tasavvur qilib b o ‘lmaydi. Zarralar o ‘zaro
m aydon orqali t a ’sirlashadi.
0 ‘qituvchi fizika darslarida turli harakatlarni sekin-asta
o ‘rgatib borishi orqali o'quvchilarni harakat materiyaning
ajralmas xossasi ekanligini tushunishlariga olib keladi.
Maktabda avval
0
‘quvchilar mexanik harakat bilan, keyin
molekular harakat va elektronlar harakati bilan tanishadilar.
Elektromagnit induksiya hodisasini o ‘rganish vaqtida m exa
nik harakat ( o ‘tkazgichning magnit maydondagi harakati)
bilan elektronlar harakati orasidagi bog‘lanishga va elektro
magnit m aydonning hosil b o ‘lishiga o ‘qiivchilar diqqatini
jalb qilmoq lozim.
H a ra k atn in g y o ‘qoImasligi energiyaning saqlanish va
aylanish q o n u n id a o ‘z ifodasini topadi. Energiya haqidagi
bosh lang 'ich tu sh u n c h a la r 6-sinfda beriladi. Elektr h o d i
sa la rini o ‘rganish ja r a y o n id a o ‘q u v c h ila r u c h u n yangi
b o ‘lgan harak atning va unga mos energiyaning aylanishi
t o ‘g ‘risidagi tu sh u n c h a la r ko ‘rib chiqiladi. Bu yerda h a r a
katning (energiyaning) yangi ko‘rinishlarga o ‘tishiga ahamiyat
berish lozim.
Fizika o'qitish jarayonida o'quvchilarga hodisalarning
o 'z a ro bog'liqligi, ularning sodir bo'lish sabablari va rivoj
lanish qonuniyatlari tushuntirib boriladi. М.: deform atsiya
ning sababi jismlarning o 'z a ro t a ’siridir. Elektr zaryadining
harakati (sabab) magnit m aydonini hosil qiladi (oqibat).
Hodisalar orasidagi bog'lanishlar haqida o'quvchilar aniq
tasavvur hosil qilishlari uchun ularning diqqati hodisalar
orasidagi muhim bog‘lanishlarni qidirib topishga qaratilmog‘i
lozim. Bunda faqat fizik hodisalargina emas, balki boshqa (bi-
ologik, kimyoviy...) hodisalar bilan ham b o g‘lanishlarni
k o ‘rsatish imkoniyati ortib boradi. М.: elektr m aydonining
(sabab) o'simlikning rivojlanishini yaxshilashi (oqibat).
Tabiatda m iqdor o'zgarishlari sifat o ‘zgarishlariga olib
kelishini o ‘quvchilar ongida shakllantirib borish katta ah a m i
yatga ega. Bu m o d daning bir agregat holatdan ikkinchisiga
o'tishini tushuntirishda ko‘rsatib o ‘tiladi. U jism ichki
energiyasining o ‘zgarishi va m olekulalam ing o ‘zaro t a ’siriga
asosan tushuntiriladi.
Fizika kursini o'rganib borish davomida qaram a-qarsh i-
liklar kurashi, birligi q o nu n i ham o ‘quvchilar ongida shakl-
lanib boradi. М.: yorug‘lik va moddaning korpuskulyarto‘lqin
tabiati va uning birligini tushuntirish.
Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda fizika qonunlarining
obyektiv xarakterini ochib borish, tabiat hodisalarini bilish
mumkinligini k o ‘rsatib borish katta ahamiyatga ega. Chunki
fan qonunlari tabiat qonunlarining akslanishidir. Shuning
uch u n har bir qo n u n n i o ‘tishda uni tajribada ko'rsatish va
qo'llanilishi bilan tanishtirib borish lozim. B a’zi hollarda
q o n u n lar tajribaga asosan t a ’riflanadi. (M: Arximed kuchi,
O m qonuni va h.k.). Ba’zi hollarda xulosalarning t o ‘g ‘riligini
tasdiqlash uchun tajribadan foydalaniladi.
Butun fizika kursi davom ida
0
‘quvchilar dunyoni bilish
mumkinligiga ishonch hosil qilib borishlari lozim. Fan va
texnikaning rivojlanishi natijasida tabiatning hali o ‘rga-
nilmagan va hayolga ham kelmaydigan sirlarining ochib bori-
lishini ko‘rsatish m uhim ahamiyatga ega. М.: atom tuzilishini
va koinotni o ‘rganishni.
Fizika kursini izchil o ‘rganish orqali o ‘quvchilar d u n y o
ni bilish mumkinligiga, dunyoning hozirgi zam on fizik m an -
zarasiga ishonch hosil qilib boradilar. Ular dialektik usulni
amaliyotga qo ‘llash malakasiga ham ega b o ‘lib boradilar, c h u n
ki fizika fani rivojlanishining o ‘zi dialektik yo'ldir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
