N sadriddinov, A. Rahimov, A. Mamadaliyev, Z. Jamolova fizika 0 ‘qitish uslubi asoslari

Ill b o b
RUHSHUNOSLIK, DIDAKTIKA VA FIZIKA
O 'Q ITISH M ETODIKASINING
U M U M IY MASALALARI
1. FIZIKA 0 ‘QITISH JARAYONINING
PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
M a k ta b d a h ar bir p r e d m e t o ‘qituvchisi dars j a r a y o n i ­
da o 'q u v c h in in g o ‘zlashtirish qobiliyatini e ’tiborga olishi 
lozim. Bu esa o 'q u v c h in in g psixologik xususiyatlarini yax- 
shi bilishni talab etadi. 0 ‘qituvchi ish faoliyatida o 'q u v ­
c hilarning q a n d a y psixologik xususiyatlariga etibor berishi 
zarurligi va un ing a h a m iy ati h a q ida qisqacha t o ‘xtalib 
o ‘tam iz.
0 ‘quvchilarni o ‘quv mashg'ulotlariga munosabatlarida 
namoyon b o ‘ladigan individual ruhiy xususiyatlari — diqqati, 
yaxshi yoki noxush kayfiyatlari, irodaviy faolligi, ham d a 
qiziqishi va havaslari fizikani o'rganish jarayonida amal qila- 
digan m uhim omillardandir.
M a ’lumki, diqqat — aqliy faoliyatda g'oyat m uhim rol 
o ‘ynaydi. Diqqatning ahamiyatini t a ’kidlab, K.D. Ushinskiy 
«Diqqat — ruhimizga o ‘tib turadigan ham m a narsaning eshi- 
gidir», — deb t a ’lim beradi. D em ak, bilimlarni puxta egal- 
lash ju m ladan fizikani o ‘zlashtirishning zarur shartlaridan 
biri o ‘quvchilar diqqatining fizik jarayonlarni puxta bilib, 
o'zlashtirib olishga yo'naltirilishi, unda kuchli va barqaror 
to'planishidir.
Diqqatning o ‘rganilayotgan materialdan chalg‘ib keti- 
s hi, p a r i s h o n l i k , z a r u r o b y e k tg a t o 'p l a n m a s l i g i yoki

---

t o ‘p l a n i s h in i n g qiyin ligi t a ’lim n in g sifatiga, j u m l a d a n
o ‘zlashtirish tezligiga h am salbiy t a ’sir qilishi m umkin.
T a ’lim jara y o n id a o 'q u v c h ila r kechiradigan xilma-xil 
t a ’sirchanlik holatlar, yaxshi yoki noxush kayfiyatlar, his va 
tuyg‘ular katta rol o ‘ynaydi. Bu hissiyotlar diqqatning kuch- 
li va barqarorligiga ham t a ’sir qiladi.
M a ’lumki, biron m aqsadga erishm oq u ch un , ruhiy z o ‘r 
berish, irodaviy faollik ko ‘rsatish, kuch sarflash lozim boMadi. 
T a ’lim jarayonida aqliy faoliyatning faolligi, asosan iroda kuchi 
yordami bilan t a ’min etiladi. T a ’lim jarayonida sarflanadigan 
kuch va h arakatd an kuzatilgan m aqsadning aniqligi, unga 
erishish v ositalarining ravshanligi, o ‘q u vchilarda faollik 
tu g ‘diradi, o ‘quv materialini toMa va c h u q u r idrok qilish 
ham anglab olishga intilishni kuchaytiradi. Bilim va m alaka- 
lar hosil qilishda diqqat, hissiyot va irodaning ijobiy yoMi 
o ‘quvchilardagi qiziqishga ham bogMiqdir. Chunki, «qiziqish 
kishining o ‘z hayotida eng ahamiyatli, eng q im m atb a h o deb 
bilgan narsalarga yo'nalganligidir.
Qiziqish kishining qiziqqan narsasiga doimiy intilishida, 
uni o ‘ziga yaqinlashtirishida, o ‘rganib olishga intilishida namo- 
yon boMadi»1.
0 ‘qituvchining pedagogik faoliyati bilan bogMiq boMgan 
om illar haqida ham t o ‘xtalib o ‘tm o q kerak. 0 ‘qituvchining 
fanni, uni o'qitish uslubini qanchalik egallaganligi, darsni 
tashkil qilish va o ‘tkazish m ahorati, u m u m a n
0
‘qituvchining 
fan o ‘qituvchisiga xos individual sifatlari o ‘quvchilarda bilim- 
larning shakllanishida amal qiladigan om illar jum lasidandir.
Bilim va m ala k ala r hosil qilishda, ju m la d a n fizikani 
o ‘zlashtirishda h am , o ‘q ituvchining bilimdonligi, 
0
‘qitish 
uslublari bilan q u rollanganligi, pedagogik m a h o ra t ju d a
m u h im a h am iy at kasb etadi. Biroq, t a ’lim ning har q a nd a y
sharoitida, h ar vaqt ham amal qilaveradigan universal us- 
lublar y o ‘q va bunday uslubning boMishi ham m um kin emas. 
0 ‘qitish uslubi avvalo hosil qilinadigan bilim, ju m la d a n