N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

25

---

0 ‘quv-bilish faoliyatini motivatsiyalash та stimnDash metodlari
1.04. — jadvali
Qiganish^ qiziqish uyg'otisln stimilash 
va rrotivatsivalash rretodlari
Orggnishda burch va rras'iiiyatni 
stmullash va rntivatsivalash metodlari
0 ‘quv-bilish faoliyatini samaradoriigini nazorat qffish va o ‘z-o ‘zini
nazorat qilish
1.05 — jadvali
Og'zaki nazorat qilish 
va o'z-o'zini nazorat 
qilish metodlari
Yozma nazorat qilish 
va o’z-o ’zini nazorat 
qilish
O ’z-o ’zini nazorat 
qilishning laboratoriya- 
amaliy metodlari
Didaktikada ishlab chiqilgan metodlar, funksional yondashuv metodlar 
tizimini yaratish uchun asos bo‘lgan bo‘lib, unda metodlar didaktik maqsadlarga 
erishishning nisbatan alohida yo‘llari va usullari sifatida namoyon bo‘ladi.
Shunday qilib, tarixiy m eros, pedagogik hayot, ch et el va o ‘z 
tadqiqotchilarimizning ilmiy mahsulotlari o ‘qitishning quyidagi metodlari rii 
belgilash mumkinligini ko‘rsatac : (1.06. - jadval).
0 ‘qitish metodlari va ularning funkayahri
1.06-jadval
0 ‘q itis h m e to d la ri
F u n k s iy a la r b a ja rilis h ig a y a ro q i n a z a riy m e z o n la r
O ’q itu v
T akom il-
lash ib
b o rish
T a rb i-
y alo v
Ish o n ti-
rish
N a z o ra t
q ilish
v a
tu z a tis h
B a y o n q ilis h
+-H-++
+ + + + +
+ + + + +
++4-++
++
S u h b a t
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ 4 4 4 4
++
L e k siy a
+ + + + +
+ 4 4 4 4
+ + + +
+ + + + + +
+
M u n o z a ra
+ + +
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ + + +
K ito b b ila n ish la sh
H t H
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
N a m o y ish q ilish
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ +
Illy u stra siy a
+ + + + +
4 4- 4 4 +
4 4 14 4
+ + + + +
+ +
V id e o m e to d i
4 M 4
4 4-4-4
+ + + + 4
+ + +
+ + + + +
M a sh q
+ + + + +
++ + + +
+ + + + +
+ 4 4 4 +
+ + + + +
L a b o ra to riy a m e to d i
l i l t »
T T T i г
+ + + + +
+ + + +
44-4++
+ + +
A m a liy m e to d
1
1
1
1
1
1 
I 
I 
1 
г
+ + + + +
+ + + + +
+ 4 + 4
+ + +
B ilish (id ro k q ilish ) o ’y in la ri
4-+-4-4
+ + + + +
+ + + + +
4 4 4 4+
+ 4 4 4
P ro g ra m m a la sh tirilg a n
o ‘q itis h m e to d la ri
T T ▼
“ 7
0 ‘rg a tu v c h i n a z o ra t
+ +
++
+ +
M »+ 1
4 4 4+4
V a z iy a t m e to d i
+ + + +
1 1 1 1 1
T T T T T
+ + + + +
+ + + + + +
+ + +
26

---

O liy m a k ta b d a g i o ‘q itis h m e to d la ri m u a m m o si k o ‘p so n li 
ladqiqotlaming mavjudligiga qaramasdan hali to ‘la hal etilganicha yo‘q. Bu 
o ‘qitish metodlarining dialektikligi, oliy maktabdagi ta ’lim mazmunining 
(akomillashuvi, ilmiy-texnik taraqqiyotning o ‘sib borishi bilan izohlanadi.
Oliy maktabdagi o ‘qitish metodlari muammosini hal qilishdan aw al 
oliy maktabdagi o ‘qitish metodlarining o ‘ziga xosligini asoslash o ‘rinli bo‘ladi. 
I T. Ogorodnikov o ‘z tadqiqotlarida oliy maktabdagi o‘qitish metodlarining 
o ‘ziga xosligi deganda, uning ilm o'rganish metodlari bilan yaqinlashuvidadir 
deb biladi. S.I. Arxangelskiyning fikricha esa, oliy maktabdagi o ‘qitish metodlari 
nafaqat dars berish usullari va uslublarini birlashtiradi, balki u bilishning 
o ‘quv va ilmiy faoliyatga yo‘naltirilgan tizimi ekanligini qayd qiladi. Shunday 
qilib, oliy maktabdagi o ‘qitish metodlari o ‘ziga xos xususiyatlarga ega. Endi 
shunday savol tug‘iladi: Oliy maktab metodlari maktab metodlaridan qay 
lihatlari bilan farqlanadi?
Maktabda fan asoslari o‘rganiladi, umumiy ta’lim beriladi. Oliy maktabda 
talaba zamonaviy fanni o ‘rganadi va ixtisoslik bo‘yicha ta ’lim oladi. Shuning 
uchun ham oliy maktab metodlari bilimlami yetkazish va 
anglashning 
и ullarigina emas, balki fan taraqqiyoti jarayoniga tobora kirib borish, uning 
metodologik va g‘oyaviy asosini ochish metodi hamdir.
Oliy m aktabdagi o ‘qitish m etodlarini asoslashda didaktika bilan 
shug‘ullanuvchi olimlar oliy maktabdagi o ‘quv jarayonining xususiyatlari 
va talabalaming bilish faoliyatini qamrab oladilar hamda talabalaming kasbiy 
va shaxsiy tayyorgarligi masalalariga katta ahamiyat beradilar. Talabalaming 
laol ijodiy bilish faoliyati ham da ulam ing mustaqil ishlaridan iborat oliy 
maktab jarayoni ikki guruh o ‘qitish metodlarining farqlanishini taqozo 
qiladi: 
cfqitish metodlari va o'rganish metodlari.