N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

Bilishga bo‘Igan barqaror qiziqishga 
quyidagilar kiradi:
•
 
intellektual faollik 
(k&’rsatkichlari — savol va javob mustaqilligi, jonli
hmliyatga o 'z tashabbusi bilan kirishishga intilish);
• malaka va kofnikmalardan faolfoydalanish, ularningfaol aks ta’siri
(hihmlar yangi bilimlami egallash metodlariga aylanadi, aksincha, bilishga
ho'lgan qiziqish o'zining eng yuqori rivojlanish darajasiga ko'tariladi);
•
 
hissiyotni namoyish qilish 
(nafrat, quvonch, bezovta boilish, intellektual
halutdagi hissiyot);
•
irodani namoyish qilish 
— jid d iy diqqat qilish, kuchsiz chalgUsh,
o't/uv ishlarini tugallashga intilish;
• 
o'zxatti-harakatlarini erkin tanlash — 
oiquv mashgi ulotlaridan boshqa
\Hi
4
tk
1
rda и yoki bu m ashgulotlam i erkin tanlay olish.
I 
alabalarning bilishga b o ‘lgan qiziqishi shakllanishining m uhim
Iкм tlaridan bin hissiy vaziyat, bilishga bo‘lgan ehtiyoj va ongli fikrlashni 
nvoilantirishni yaratish b o ‘lishi ham mumkin.
Talabalaming bilish faoliyati tuzilmasiga faollik kiradi, ya’ni bu shunday 
i .!i laoliyatiki, unda bilish faoliyatini jonlantiradigan intellektual, irodaviy, 
liiAsiy jarayonlar birgalikda nam oyon b o ‘ladi.
Jonli bilish faoliyati uchun, bilimga b o ‘lgan har tomonlama, chuqur 
.|i/u|ish, muayyan kuch sarf qilinishi, diqqat, belgilangan maqsadga erishish 
u> him zarur bo ‘lgan aqliy va jismoniy kuchlar qaratilgan b o ‘lishi lozim.
Bilish faolligi individual bo‘ladi, u shaxsning tug‘ma qobiliyati emas, 
i ilki uningxatti-harakatlarijarayonidashakllanadi.
I alabalarning jonli bilish faoliyati uchun quyidagilar xosdir:
• 
bilimga va &quv maqsadlariga boilgan chuqur, har tomonlama qiziqish;
• aqliy, jism oniy va intellektual kuchlam i fa o l namoyon qilish;
• diqqat, xotira, iroda va boshqa ruhiy sifatlarni tofplash.
Bilish faolligi jarayonida quyidagi 4 sath ajratiladi:
• 
reproduktiv faollik.
Bunda “tayyor bilimlar”ni egallashga tayyorlik, 
iji/
y.
in qayta ishlash faoliyati kabilar amal qiladi;
• 
applikativ faollik —
unga qizg‘in tanlov-yaratish faoliyatiga tayyorlik 
Miaktcrlidir;
• 
izohlashdagifaollik —
m a’no-m azm unni qizg‘in izohlash, tushuntirish 
vn (»chib berishga tayyorlik;
• 
produktiv (samarali) fa o llik —
unga yangilikni qizg‘in ijod qilishga 
i iv 'orlik xarakterlidir.
Bilish faolligi rivojlanishi bir necha bosqichlami o ‘z ichiga oladi:
• 
mustaqil xatti-harakatlarga intilishda namoyon bo4adigan amaliy
35

---

faoliyatdagi faollik;
• (frganilayotgan hodisalarning m ohiyati va tam oyillarini qo4ga
kiritishdagi intilish;
• ijodiy faollik oliy bosqich bo4ib, и sabab-oqibat bog4anishidan, ijodiy
fikrlam ing haqqoniyligiga, uning hayotiy va bilish qimmatiga ishonch hosil
qilishdan tarkib topadi.
Pedagogika va psixologiyaga oid adabiyotlar tahlili shunday xulosa qilishga 
izn beradi: o ‘qitishda bilish faoliyatini jonlantirish deganda tom m a’noda 
fikrlash ishining faolligi tushuniladi.
Fikrlash faolligi bilish faoliyatida maqsadga muvofiq analiz va sintezda, 
o ‘quv materiallarini konkretlashtirish va bir tizimga keltirishda, induksiya va 
deduksiyani q o ‘llashda, bilimlar tizimini egallashda, dunyoqarash hamda 
tasaw urlar va tushunchalam i ishlab chiqishda namoyon b o ‘ladi.
Talabalaming ijodiy faolligi rivojlanishi shaxsning o ‘rganilayotgan narsa 
va hodisalar mohiyatiga chuqur kirib borishga intilish va bilish faoliyatiga 
yangilik va ijodiylik unsurlarini olib kira olishi qobiliyati bilan xarakterlanadi.
Talabalam ing faolligi ulam ing mustaqilligi bilan tig‘iz bog‘langan. Bu 
tushunchalar bir-birini to ‘ldiradi. Chunki mustaqil harakatlaming o ‘zidayoq 
shaxsning faolligi nam oyon b o ‘ladi, aksincha, faollik ko ‘pincha mustaqil 
harakatlam i taqozo qiladi.
Bilish mustaqilligi quyidagi belgilarga ega:
• 
mustaqil fikrlay olish va unga intilish;
• 
yangi vaziyatlarda moiljalni ola bilishsa yoki yangi vazifalam i yechishga
o‘z yondashuvini topa bilish qobiliyati;
• oizlashtirilayotgan bilim lam i nafaqat tushunishni istash, balki uni
qo4ga kiritish usullarini topish;
• boshqa ishlam i baholashda tanqidiy yondashuv;
• o‘z hukmlarining erkinligi.
B.P. Yesipov m ustaqil ishlarni bilimlarni izlab topish, m alakava 
ko‘nikmalami mustahkamlash, bilimlardan yangi sharoitlarda foydalana olish 
hamda bilimlami amaliy qoMlash kabi didaktik vazifalar bilan bog‘laydi.
G .I. Shukina bilish mustaqilligida bilish va yangi amaliy vazifalami 
belgilash, uni hal qilish usulini topish qobiliyatlari bilan ajralib turadigan 
aslida esa m ustaqil tafakkur sifatida xarakterlanadigan o ‘rganishni 
motivatsiyalash va undan foydalanish (operasiya) birligini ta ’kidlaydi.
Psixologiya va pedagogikaga oid adabiyotlarda bilish faoliyatining quyidagi 
tiplari farqlanadi:
• 
perseptiv;
• 
reproduktiv;
• 
produktiv.