N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

IL L Y U Z IY A
Idrok jarayonining navbatdagi yana bir o 'zig a xos xususiyati idrok qilishda b a ’zan 
yuz beradigan lllyuziya hodisasidir 
Illyuziya 
- bizga ta ’sir qilayotgan narsalami 
yanglish idrok qilish demakdir. Odatda lkki xil illyuziya farqlanadi:
a) o b e k tiv illyuziya;
b) sub’ektiv illyuziya.
Ob ektiv illyuziya - ham m a odam lar uchun umumiy xarakterga ega bo'lib. uni 
geometrik illyuziya deb ham yuritiladi. O b'ektiv illyuziya biz idrok qilayotgan 
narsalam ing o'zaro bir-biriga ta’siri tufayli yuz beradi. Illyuziyaning bu turi har xil 
geometrik shakllarni idrok q ilish d a ju d a yaqqol ko'rinadi. M asalan, uzunligi baravar 
b o ig a n ikkita gorizontal to 'g 'n chiziq chizilsa, bu chiziqlarnm g uchlariga tashqariga 
qaratilgan va ichkaiiga qaratilgan chiziq kattaroq boMib ko'rinadi Idrok jarayonida 
yuz beradigan illyuziyaning bu tu rig a ju d a ko'plab misol keltirish mumkin. M asalan, 
baravar kattahkka ega b o ig a n uchta ketma-ket turgan to ‘g ‘ri burchakli ustunchalami 
chizib, ulam ing atrofiga uzoqlashtiruvchi chiziqlami chizsak, bu uchta ketm a-ket 
turgan 
ustunchalar 
har 
xil 
kattalikda 
bo4ib 
ko'rina 
boshlaydi 
Bu 
erda 
uzoqlashtiruvchi chiziqlam ing ta ’sirida illyuziya hosil bo'ladi
Sub ektiv illyuziyalar odam ning ayni chog'dagi hissiy holati bilan bog'liq b o ‘ladi. 
Boshqacha qilib aytganda. odam ning hissiy holatida ro'y beradigan o'zgarishlar idrok 
jarayoniga ta’sir qiladi Masalan, yuqorida aytib o'tilgam dek, odam kechasi y olg'iz 
ko'chada qo'rqib ketayotgan bo'lsa, har bir sharpa uning qo'rqinch hissim kuchaytirib 
yuboradi Natijada uning ro'parasidan chiqib qolgan butalgan daraxt qandaydir 
dahshatli mavjudotga o'xshab ko'rinadi.
G a lly u sin a tsiy a
Voqelikdagi narsa va hodisalam ing tana a ’zolarini qabul qilish analizatorlarga 
bevosita ta ’sir etmasdan inson ongida turli obrazlam ing (ovozlam ing eshitilishi, 
sharpalam ing sezilishi) 
xayolan, 
fikran paydo bo'lishidan 
iborat idrokmng 
psixopatalogik (ruhiy xastalik) hodisasiga