N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

a k k o m a d a tsiy a
deyiladi 
K o n v erg en siy a
- biror narsaga qaraganda ikkala ko Lz soqqasining qanshar tomon 
bab-barobar burihshidir. Konvergensiya masofani, chuqurligini aniq, to'liq idrok 
qilishga lmkon beradi.
V aqtni id ro k qilish
O dam da inson tomonidan vaqtni idrok qilish asosan ruhiy hodisalar, holatlar, 
vaziyatlar, xususiyatlam ing o'zaro o'rin almashinuvi tufayli namoyon bo'ladi va 
o'zig a xos tuzilishi bilan mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib turadi. 
Vaqtni idrok qilish inson tomonidan aks ettinlayotgan vaqt birligining ob ektiv 
(haqqoniy, xolis) mazmuniga, shaxsning o 'zig a nisbatan m unosabatiga bog'liq bo'lib, 
shu mezon orqali uning mahsuldorligi o ic h an a d i. Masalan, shaxsning ehtiyoji 
motivatsiyasi, qiziqishi va intilishlariga mutanosib vaqt birligini, idrok birligini idrok 
qilgan taqdirdagina vaqt o b ’ektiv jihatdan kechinmalar, his-tuyg'ularga nisbatan 
shaxsning ijobiy, haqqoniy m unosabatlarida tez o'tganday idrok qilinadi, odatda 
yoqtirm aslik idrok m aydoniga (qam roviga) nomutanosiblik esa shaxsda zerikish, vaqt 
''sekin” o 'tish tuyg'usini uyg'otadi.
Biz idrok qilib turgan narsa-hodisalar muayyan vaqt davom ida paydo bo'ladi, 
o'zgaradi va o'tib ketadi. Vaqt materiya m avjudligining asosiy shakllandan biridir 
Vaqtni idrok qilish voqelikdagi hodisalar va ularning muntazamligini aks ettinshdir. 
Vaqtni idrok qilish ob ektiv reallikni aks ettirib, kishini o'rab olgan muhitda m o'ljal 
olishiga imkon beradi Vaqtni m o'ljal olish orientirovkasi m iyaning p o 'st b o'lim lan 
yordam ida am alga oshadi Lekin vaqtni idrok qiluvchi maxsus a ’zo mavjud emas.
H arak atn i id rok qilish
Tevarak-atrofdagi narsa-hodisalar muayyan vaqt davom ida o 'z o'rinlarini 
alm ashtirib turadilar. Kishilar narsa-hodisalarning fazoda o 'n n alm ashtirib turishini, 
y a ’ni harakatini ham idrok qiladilar. Harakami idrok qilishda ko'rish va kinestezik 
analizator asosiy rol o'ynaydi. Tezlik, tezlanish va harakatning yo'nalishi harakat 
qilayotgan o b 'ek t parametridir. Odam narsalam i harakati haqida ikki y o 'l bilan 
m a’lumot olishi mumkin.
❖ Harakami bevosita idrok qilish
❖ Harakat haqida xulosa chiqarish.
Harakatni bevosita ko'rish orqali idrok qilish ikki xildir
a) ko'zni harakatdagi narsa bilan birga yuritish
b) ko'zni bir nuqtaga qaratib tunsh.
Harakat tez yoki sekin bo'layotgandek idrok qilinadi. Harakatni bunday idrok 
qilinishi narsalam ing o b ’ektiv tezligiga va uning idrok qilinuvchidan qanchalik uzoq 
yaqinligiga bog'liq. Harakami eshitish analizatori yordami bilan ham idrok qilinadi.
44

---