N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

A P P E R S E P S IY A
Idrokning o 'zig a xos xususiyatlari dan bin idrok jarayoniga butun psixik hayot 
m azm unining (ya’ni 
butun 
m a’naviy boyligining) t a s i r etishidir 
Yuqorida 
aytilganidek, idrok jarayoni odam ning turmush tajribasi bilan bog'liq ekan, binobarin, 
idrok jarayoniga bilim bovligi odam ning ishonch, e ’tiqodlari, dunyoqarashi, qiziqish 
va ehtiyojlari hamda kasbi t a s i r qiladi. Psixologiyada idrok jarayoniga odam ning 
butun 
m a’naviy hayot boyligini ta 'sir etishim 
appersepsiya deb yuritiladi. 
A p p ersep siy a
- idrok jarayonini shaxsning oldmgi bilimlari, shaxsiy va ijtimoiy 
tajribalari, qiziqishlari, motivasiyasi, ehtiyojlari va odatlan, umuman ruhiy hayotining 
barcha mazmuni bilan belgilanishidir. Appersepsiya xodisasi tufayli odam lar o'zaro 
idrokining mazmuni bilan bir-birlaridan muayyan darajada tafovutlanadilar. y a ’ni ular 
aynan bir xil narsani uzim ng bilim i, saviyasi, nuqtai nazari, dunyoqarashi va ijtimoiy 
kelib chiqishiga asoslangan holda turlicha idrok qiladilar ham da aks ettiradilar. 
M asalan, daladagi gullab turgan paxtani oddiy bir talaba bilan tajribali agronom idrok 
qiladigan bo'lsa, albatta, ularning idrok lari, ya'ni paxtani aks ettirishlan ju d a katta 
farq bo'ladi. Talaba shunchaki, odatdagi oddiy bir paxta sifatida aks ettirsa, agronom 
paxtaning qanday navi, taraqqiyotning qaysi bosqichda ekanligi, taxminan qancha 
hosil berishi va shu kabilar bilan birga chuqur hamda ju d a to 'la idrok etadi. Idrok 
xususiyatining yana bir o 'zig a xos xususiyati uning konstanthgidir. Idrokning 
k on stan tligi 
deganda biz idrok qilishdan ongim izda hosil bo'lgan obrazning real 
voqelikdagi bizga ta ’sir etib turgan narsaning tabiiv holatiga har jihatdan mos 
bo'lishim tushunamiz. MaMumki, narsalam ing hajnn (katta yoki kichikhgi) shu 
narsalarm qanday masofadan (uzokdan yoki yaqindan) idrok qilayotgam m izga qarab 
o'zgarib turadi. Lektn shunday bo'lsa ham idrok qilishdan hosil bo'lgan narsalam ing 
ongimizdagi obrazlan ham m a vaqt shu narsaning tabny holatiga mos bo'ladi, 
masalan, katta y o 'ld a ketayotib, uzoqdan gugurt qutichasidek kichkina bo'lib 
kelayotgan avtobusm ko'rib, "kichkinagina avtobus" kelyapti demaymiz. Uzoqdagi 
avtobusni idrok qilishda ongim izda hosil bo'lgan obraz avtobusnm g real hajm iga teng 
bo'ladi. Yoki tepamizdan katta balandlikda uchib ketayotgan hozirgi zamon yirik 
passajir sam olyotlarim ko'rib, kichkina sam olyotchalar uchib ketishayapti, deb 
aytmaymiz. Biroq shu narsani aytish kerakki, idrokning konstantligi hususiyati ham 
odam ning turmush tajribasi bilan bog'liqdir. Chunonchi, umrida hech qachon hozirgi 
zamon katta passajir sam olyotlarini ko'rm agan odam baland uchib ketayotgan 
samolyotni idrok qilib, uning real hajmim (qanchalik kattaligini) tasavvur eta olmaydi.
42

---