N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

) =
I T "  • ( 3 ° )
A
Ajratish darajasi a birdan cheksizgacha o'zgaradi.
Tanlovchanlik m ezoni 
Kt
sorbentning tanlovchanligini tavsiflaydi:
= (
v r
2 ~ V R\ ) / (
v r
2 + v Ri ) = ( {
r
2 ~ *R\ 
+
1
r
\ ) •
Tanlovchanlik m ezoni 
Kt
ning qiym atlari 0 dan 1 gacha o ‘zgaradi. 
A)=0,4 bo'lganida kom pon ent to 'liq ajratilgan bo 'lad i.
Ajratish m ezoni 
R
ajratish to ‘ 1 iqligiga kolonka sam aradorligining 
va sorbent tanlovchanligining t a ’sirini hisobga oladi. U quyidagi 
form uladan hisoblab topiladi:
R = 2A tRl ]
/ ( p , + p 2) . 
(32)
Ajratish m ezoni 
R
noldan cheksizlikkacha qiym atlarga ega boMishi 
m um kin. 
R=
1 bo 'lg an d a k o m p o n en tlar to 'liq ajratiladi.
93

---

Hozirgi tez bajariladigan suyuqlik adsorbsiya xrom atografiyasida 
(SAX) yuqori tanlovchanlik va sam aradorlikni t a ’m inlabgina qolm ay, 
xrom atografiya jarayonini gaz xrom atografiyasi kabi borishini ham
ta ’m inlovchi adsorbentlardan foydalaniladi. B uning uchun adsorbent 
sirtining tegishli yutish xossalaridan tashqari, m a ’lum o ‘ziga xos 
tuzilishi (g'ovaklarining diam etri, chuqurligi, soni) h am m uhim dir. 
Bulardan tashqari, adsorbent: 1) yetarli darajada tanlovchan; 2) kim yo­
viy va katalitik jih a td a n inert; 3) adsorbsiya izoterm asi t o ‘g ‘ri chiziq- 
likka yaqin; 4) m exanik pishiqligi an ch a katta bodishi kabi xossalarga 
ega bodishi kerak.
A dsorbentning tanlovchanligi, birin ch i navbatda, uning sirtining 
yutiluvchi m odda bilan o ‘zaro ta ’sir kuchiga bogdiq. Qutbsiz adsor- 
bentlarda bu o ‘zaro t a ’sir kuchlari 
dispersion kuchiar
bodadi. M odda- 
ning qutbli ad sorbent sirtiga yutilishida v odorod bogdanish hosil 
bodishi yoki boshqa qutbli o ‘zaro t a ’sir kuchlari m uhim aham iyatga 
ega bodadi.
A dsorbentlar uch turga bodinadi.
Birinchi turi: maxsus bodm agan adsorbentlar, ularga grafitlangan 
qurum kiradi. Bu turdagi adsorbentlar sirtida alm ashinishga qodir 
funksional gruppa va ionlar bodm aydi. Y uqori m olekular uglevodo- 
rodlar, m asalan, polietilenni ham shu turga kiritish m um kin.
Ikkinchi turi: maxsus adsorbentlar, ularning sirtida m a’lum joylar- 
da m usbat zaryadlar, m asalan, silikagellarda gidroksil guruhlar, seolit- 
larda kationlar to 'p la n g a n bodadi. Bu turdagi adsorbentlarga ayrim
chetki zvenolarida elektron zichligi to ‘plangan m olekulalar bilan o ‘ziga 
xos t a ’sirlanish xarakterlidir.
U ch inch i turi: sirtida elektron zichligi t o ‘plangan bogdanishlar 
yoki atom lar gruppalari b o ‘lgan maxsus adsorbentlar. B unday adsor­
bentlar maxsus bodm agan adsorbentlar sirtiga elektron zichligi to ‘p- 
langan m olekulalam ing m onoqatlam ini joylashtirish yodi bilan olinadi. 
Bu turdagi adsorbentlarga qutbli serg‘ovak polim erlar kiradi.
A d s o rb e n tla rd a g i x ro m a to g ra fik z o n a la rn in g yuvilib k e tish
sabablarini ko‘rib chiqishda adsorbsiya izoterm asi ko‘p in ch a t o ‘g ‘ri 
chiziq shaklida bodm aydi, natijada zonaning orqa tom oni asim m etrik