yuvilib ketadi va xrom atogram m ada «dum »lar paydo b o ‘lishini nazar-
da tutish kerak.
Yaxshi adsorb ilanu vchi m o d d alarn in g x rom atografik zonalari
yuvilib ketishining sabablaridan biri adsorbsiya izoterm asining to ‘g ‘ri
chiziqli b o ‘lm agani tufayli yuvilib ketishidan tashqari, tashqi diffuzion
m assa o ‘tkazishning sekin borishidir. Bu adsorbentlarda to r g‘ovaklar
mavjudligi orqali tushuntiriladi. A dsorbent g ‘ovaklarini kengaytirish
yuvilib ketishni kam aytirish va tah lil tezligini oshirishning samarali
vositasidir,
A dsorbentlar kam dan kam hollarda
barch a aytilgan talablarga
javob beradi. A dsorbentlarning ayrim lari b a ’zi m oddalarni qaytm as
tarzda yutadi, boshqalari katalitik ta ’sir k o‘rsatadi, uchinchilari xrom a-
to g rafiy alan u v ch i m o d d ala rn in g po lim erlan ish ig a im k o n beradi.
S huning u c h u n gaz-adsorbsiya xrom atografiyasida adsorbentlarni
m o d ifik a tsiy a la s h d a n fo y d a la n ila d i. A d s o rb e n tla r q u y id a g ic h a
m odifikatsiyalanadi:
1
) kislota, ishqor
yoki anorganik tuzlar bilan
ishlov berish;
2
) qutbli ad so rben tlar sirtidagi gidroksil guruhlarni
xlorsilan yoki boshq a m o ddalar vositasida bog‘lash; 3) suv bugri
bilan t o ‘yintirish; 4) geom etrik m odifikatsiyalash.
B irinchi usul xalaqit beruvchi aralashm alarni,
m asalan, silikagel
kabi adsorbentlardagi m etall oksidlarini chiqarib yuborishni ta ’m in-
laydi.
Ikkinchi usulda adsorbent sirtda joylashgan faol guruhlar nofaol
guruhlarga alm ashtiriladi. M asalan, silikagelni
silanlashda gidroksil
guruhlar nofaol m etall guruhlarga alm ashinadi.
U ch in ch i usulda adsorbentlarning dezaktivatsiyasi, y a’ni faolli-
gining kamayishi sodir bodadi. M asalan, suv bug‘lari m iqdorini o ‘zgar-
tirish natijasida alum iniy oksidining adsorbsiya faolligini o ‘zgartirish
m um kin.
B undan tashqari, adsorbent yuzasiga bugdanm aydigan orga
n ik suyuqliklar kiritish ularning faolligini pasaytiradi. Bu usul quruq
tashuvchi yuzasiga suyuq faza kiritish singaridir. G eom etrik m odifi-
katsiya usuli adsorbentlarni 900— 1000°C da qizdirishdan iborat bo ‘lib,
bun d a qovushib qolish natijasida adsorbentdagi g ‘ovaklam ing struktu-
rasi o ‘zgaradi va ultrag‘ovaklar y o ‘qolib, adsorbent sirtida faqat yirik
g‘ovaklar qoladi.
H ozirda qattiq inert tashuvchi yuzasiga adsorbent changini o ‘tka-
zish orqali adsorbentlarni m odifikatsiyalash usuli keng tarqalm oqda.
A dsorbent changini kapillarning ichki devorlariga
h a m shim dirish
95
m um kin. B unda gaz-suyuqlik kapillar xrom atografiyasi gaz-adsorb-
sion kapillar xrom atografiyasiga aylanadi.
G az-adsorbsion xrom atografiyada turli m arkali silikagellar, faol-
lantirilgan k o ‘m ir, grafitlangan q u ru m
singari qutbli adsorbentlar
ishlatiladi. M olekulalarining geom etrik o ‘lcham lari tu rlich a bodgan
m oddalar
aralashm asini tarkibiy qism larga ajratish uchun, k o ‘p in ch a
m olekular elaklardan—seolitlardan foydalaniladi. H ozirda adsorbentlar
sifatida g ‘ovak p olim erlar k o ‘p ro q ishlatilm oqda.
Do'stlaringiz bilan baham: