N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Membranali 
hujayra organellalariga mitoxondriya, endoplaz­
matik to ‘r, plastinkasimon kompleks (Goldji kompleksi) lizasoma 
va peroksisomalar kiradi, chunki, ulaming tuzilishida elementar 
biologik membrana ishtirok yetadi.
Membranalar asosan oqsil, lipid va suvdan tashkil topgan 
bo lib , bu hujayraning ichki tuzilmalarining membranalari oqsil 
va lipid tarkibining o'zgarishi bilangina farqlanmasdan, ulaming 
tarkibiga kimvchi molekulalaming joylashishi va ultrastrukturasi 
bilan ham farqlanadi. Membrananing bunday o‘ziga xos tuzilishi 
ularning funksiyasi bilan bogliqdir. M embranasi b o lm ag an
hujayra organellalariga ribosoma, polisoma, mikronaycha, senro- 
soma, kiprikchalar, xivchin va fibrillyar tuzilmalar kirib, turli xil 
tuzilishga ega va spesifik funksialami bajaradilar.
24

---

Ribosomalar alohida tuzilmalar bo‘lib, ular ko'pincha endop­
lazmatik to ‘r bilan kompleks hosil qiladilar.
Mitoxondriyalarning shakli va o ‘lchamlari ularning funksional 
holatiga, osmatik bosimga, pHga qarab o'zgarib turadilar. Ularning 
soni hujayra tipiga va funksional holatiga bog'liq bo'lib, sog' jigar 
hujayrasida 2500 gacha bo'lishi mumkin.
Mitoxondriyalar uzoq hayot kechirmaydilar, o'rtacha 9—10 
kunga teng bo'lib, kurtak otish yo'U bilan yoki ko'ndalangiga 
ikkiga bo'lininish natijasida ko'payib turadilar. Mitoxondriyalar 
ATF sintizida muhum rol o'ynab, energiya manbai hisoblanadi.
Endoplazmatik to‘r. 
Membranasida ribosomalar bo'lishiga 
qarab donador va donasiz endoplazmatik to 'r farqlanadi. Donador 
endoplazmatik to'rning tashqi membrana qismida ribosomalar 
bo'ladi.
G ranulyar endoplazm atik to 'r oqsil va ferm entlar, silliq 
endoplazmatik to 'r esa asosan yog' va karbon suvlar sintezida 
muhim rol o'ynaydilar.
Ribosomalar 
zich dumaloq shaklda bo'lib (Pallade donalari) 
endoplazmatik to 'r komponentlaridan biri hisoblanadi. Riboso­
malar yadro qobig'ining tashqi membranasida ham joylashadi. 
Ribosomalar oqsil sintezida faol qatnashadilar. Ribosomalaming 
bir to'dasi polisom alar deyilib, ularning tarkibida 5—70 ta 
ribosomalar bo'ladi.
Ko'pgina olimlar zamonaviy dalillarga asoslanib (K.A. Zufarov 
va b.q.) ribosomalar yadroda-yadrochada sintez bo'ladi.