N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

26

---

Hujayra yadrosi. 
Yadro barcha eukariot (yuqori o'simlik va 
hayvon) hujayralarida (faqat eritrotsitlardan tashqari) b o ‘ladi. 
Eritrositlar yuqori darajada diffurensiyalashgan hujayralar hisob- 
lanib, rivojlanish jarayonida o'z yadrosini yo'qotadi. Yadroning 
shakli har xil bo'lib, hujayra shaklini qaytaradi, ba’zan noto'g'ri 
bo'lishi ham mumkin. Yadro hujayralarda ko'pincha bitta yoki 
ikkita b o lib , ko'p hujayrali hujayralar va simplastlar ham mavjud- 
dir. Ko'p yadroli hujayralarga osteoklast va megakariositlar kirib, 
ularda bir necha o'nlab yadrolar bo'lishi mumkin. Yadroning 
kattaligi turlicha 4 mkmdan 40 mkmgacha bo'lib, uning hujay­
ralarda joylanishi, shu hujayraning shakli va funksional holatiga 
bog'liqdir.
Yadroning asosiy komponentlari bo'lib yadro qobig'i, xromatin 
strukturalari (xromatin, xromosoma), yadrocha va karioplazma 
hisoblanadi.
Yadro hujayralarning bo'linib ko'payishida muhim ahamiyatga 
ega bo'lib, yadrochada RNK, D N K va ribosomalar hosil bo'ladi.
Nazorat uchun savollar.
1. Hujayra deb qanday tuzilmaga aytiladi?
2. Hujayra shakllarini ayting.
3. Sitoplazma nima?
4. Hujayra qobig'ining maxsus strukturalari.
5. Organellalar deganda nimani tushinasiz?
6. Yadroning hujayradagi roli.
Mavzu. Jinsiy hujayralarning tuzilishi va taraqqiyoti
Darsning maqsadi:
1. Gametalaming ahamiyati va tuzilishining о ‘ziga xosliklari bilan tanishish,
chizish va belgilash;
2. Tuxum va urug ‘ hujayralarning taraqqiyotini о ‘rganish.
K o‘rgazmali materiallar: mikroskop, gistopreparat, rasm.
Tuxum hujayra 
ko'pincha yumaloq shaklga ega bo'lib, kattaligi 
uning tarkibidagi sariqlik - ozuqa moddaning miqdoriga bogliq. 
Yetilgan tuxum hujayrada kuchsiz rivojlangan endoplazmatik to'r,
27

---

erkin ribosomalar, sitoplazmada bir tekis tarqalgan mitoxondriyalar 
mavjud. Tuxum hujayraning yadrosi ekssentrik joylashgan bo'lib, 
uning atrofida Goldji kompleksi yotadi.
Sut emizuvchilarda tuxum hujayraning o'sishi tuxumdonda, 
yetilishi esa bachadon naychalarida kechadi.
Tuxum hujayralar oziq moddasining miqdori va joylashishiga 
qarab klassifikatsiyalanadi.
I. Sariqlik moddaning miqdoriga qarab:
1. Oligolesital — sariqlik moddasi kam bo'lgan.
2. Mezolesital — sariqlik moddasi o'rtacha miqdorda bo'lgan,
3. Polilesital — sariqlik moddasi ko'p bo'lgan 
tuxum
hujayralari.
II. Sariqlik moddasining joylashishiga qarab:
1. Izolesital — bir tekis tarqoq joylashgan.
2. Telolesital — velatativ qutbda joylashgan. U o'z navbatida 
o'rtacha va keskin telolesital hujayraga bo'linadi.