N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Plastinkasimon kompleks 
3 xil komponentdan tashkil topgan:
1. Yassi sistemalar sisternasi — silliq membranalar bilan chega- 
ralangan. Yassi sistemalar ko'pincha 5—8 ta bo'lib bir-biriga yaqin 
yotadilar.
2. Mayda mikropufakchalar — sistemalar oxirida joylashib, 
diametri 30—50 nmgacha bo'ladi.
3. Yirik vakuolalar — ko'pincha yassi sisterna bog'lamalarining 
o'rta qismida joylashib 0, 2—0, 8 mkm bo'ladilar.
Goldji kompleksi faoliyati sekresiya jarayoni bilan bog'liq bo'lib, 
bez hujayralarida (me’da osti bezi) zimogen granulalarini hosil 
qilishda va tezlashtirishda muhim rol o'ynaydi.
25

---

Oxirgi paytlarda Goldji kompleksining glikoproteidlar sintezida, 
yog‘lar so'rilishida ishtirok etishi ham aniqlangan.
Lizosomalar 
(lisis — eritish, soma — tana) gidrolitik ferment- 
larga boydir. Lizosomaning asosiy vazifasi, uning hujayra ichida 
moddalami hazm qilishdir.
Peroksisoma 
(mikrotanacha) — bir qavatli membrana bilan 
o'ralgan stm kturalar b o ‘lib, kattaligi 0, 3—1, 5 mkmdir. Bu 
organellalar amyobada, tuban zamburug‘!arda (achitqida), ayrim 
o'simliklarda, umurtqali hayvonlarda esa faqat jigar va buyrakda 
topilgan bo'lib himoya vazifasini o'taydi.
Mikronaychalar 
- sentriola, bazal tanacha hivchin va kiprik- 
chalarning asosiy struktur birligi hisoblanadi.
Sentrosoma 
barcha hayvon hujayralarida topilgan bo'lib, faqat 
tuxum hujayraning yetilish davrida yo'qoladi va hujayralaming 
bo'linib ko'payishida muhim rol o'ynaydi.
Maxsus organellalar 
— faqat ayrim hujayralarga xos bo'lib, 
tonofibrillalar, miofibrillalar, neyrofirillalar kiradilar.
Sitoplazma kiritmalari - hujayra sitoplazmalarining doimiy 
bo'lmagan tarkibiy qismlari hisoblanadilar. Ular hujayra ichidagi 
modda almashinuvi, sekresiya va pigment hosil qilish jarayonlari 
davomida va fagositoz yo'li bilan tashqi muhitdan hujayraga 
moddalar kmshidan hosil bo'ladi.
Kiritmalaming 4 xil guruhi farqlanadi.
1. Trofik kiritmalar.
2. Sekretor kiritmalar.
3. Ekskretor kiritmalar.
4. Pigment kiritmalir.
Trofik
kiritmalarga yog' tomchilari, oqsil granulalari, glikogen 
to'plamlari, vitaminlar va boshqalar kiradi. 
Sekretor
kirtmalarga 
zimogen donalari va boshqalar kiradi. 
Ekskretor
kiritmalarga 
hujayradan tashqariga chiqishi kerak bo'lgan moddalar kiradi. 
Pigment
kiritmalariga gemaglobin, melanin, lipofussin va boshqalar.
Gialoplazma 
(lot. hyaloplasm a - tiniq) asosiy plazma — hujay­
raning ichki muhiti bo'lib, sitoplazmaning organella va kiritmalarsiz 
qism idir. G ioplazm a hujayraning turli tuzilm alarini o'zaro 
bog'Iaydi.