N. A. Mamadjonova O’simlikshunoslikning biologik asoslari

Navlar.
K-6, VNIIL-11, L-112, Orshanskiy-2, Mogilovskiy, Tversa, Lazur 
 
11-ma’ruza. Nikotinli ekinlar biologiyasi. 
Reja: 
1. 
Tamaki - ahamiyati, barg tarkibi, kelib chiqishi tarixi 
2. Tamaki biologiyasi va navlari 
3. Tamaki yetishtirish texnologiyasi.
Tamaki ekinlaridan O’zbekistonda tamaki va maxorka ekiladi. Bu ekinlarning 
tarkibida eng zaxarli alkoloidlardan biri - nikotin mavjud. Xromat kislota bilan 

---

71 
nikotin 
qo’shilgan nikotin kislotasi paydo bo’ladi. Nikotin kislotasi 
farmakologiyada qo’llaniladi. 
Barg tarkibi
. 
Tamakini ekishdan maqsad - uning bargini papiros, sigara, 
sigaret, trubkali tamaki, hidlaydigan tamaki ishlab chiqarishdir. Tamaki bargida 1-
4% nikotin, 1% efir moyi, 4-7% smola, 7-10% oqsil, 4-13% uglevod, 13-15% kul 
moddasi bo’ladi. Uglevodlar yonish jarayonida tutunning achchiqligini 
kamaytiradi. Ularning 45% ni kraxmal tashkil qiladi. Barg yetilganda kraxmal 
ko’payadi, shuning uchun barg sarg’ayadi. 
Oqsil miqdori pishish davrida kamayadi. Uglevodlarning oqsilga bo’lgan 
nisbati 1,2-1,5 ga teng, bu son "SHmuk" soni deb yuritiladi. Nikotin - bu rangsiz 
kuchli zaxarli modda, yoqimsiz hid beradi. Sifatli tamaki xom ashyosida 1,5-2% 
nikotin bo’ladi. Tamaki tarkibida nikotindan tashqari nornikotin, anabazin kabi 
alkoloidlar xam uchraydi. Tamaki tarkibida sirka, chumoli, moy, olma, limon va 
boshqa organik kislotalar bo’ladi. Bu kislotalarning uchuvchan (sirka, chumoli, 
moy) va uchmaydigan (olma, limon) turlari mavjud. Sifati past tamakida 14-16% 
organik kislotalar bo’ladi. Faqat limon va olma kislotalarining tuzlari tamakining 
yonuvchanlik xususiyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Limon kislotasi 18% gacha 
bo’ladi. Tamakida 12-15% gacha pektin moddalari bo’ladi. Tamakining 
xushbo’yligi asoson undagi efir moylarining miqdoriga bog’liq.