Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Oligopoliya 
– bu raqobatchilar soni kam yoki bozorda bir necha 
firmalar o‘zaro kuchli bog‘liqlikni yaratib hukmronlik qilish holatidir. 
Bunday bozorda har bir firma amal qilayotgan kuchlar bilan yaxshitanish va 
istalgan raqobatchining qiyofasini qolgan firmalar his etadi. Strategik 
qiyofaning natijasi unga raqobatchilar ta’sir ko‘rsatishi yoki ko‘rsatmasligiga 
kuchli bog‘liq. 
Oligopoliya vaziyati eng ko‘p standartlashtirilgan va differensial- langan 
mahsulotlar bozorida uchraydi. Qoidaga ko‘ra ishlab chiqarishga 
mo‘ljallangan tovarlar (xomashyo, materiallar, mashinalar, asbob- uskunalar) 
standartlashtirilgan, 
iste’mol tovarlari esa differensiallan- gandir. 
Raqobatchilar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ularning tovarlari qanchalik kam 
differensiyalangan bo‘lsa, shunchalik kuchlidir. Oligopoliya vaziyati ko‘proq 
tovarlar bozori yetilish darajasida bo‘lga- nida uchraydi, bunda birlamchi 
talab kengaytirilib bo‘lmaydigan hisoblanadi. 
Sof raqobat — 
modeli bozorda sotuvchilarning guruhi xaridor- larning 
katta guruhiga qarama–qarshi turishining mavjudligi bilan xarakterlanadi va 
bu guruhlarning hech biri baholarga ta’sir etishi uchun yetarlicha kuchga ega 
emas. Tovarlar aniq belgilangan tavsifga ega.O‘zaro o‘rinbosar va faqatgina 
talab va taklif o‘rtasidagi nisbat bilan belgilanadigan baholarda sotiladi. 
Bunday bozordagi sotuvchilar hech qanday bozor kuchiga ega emas va 
ularning harakati boshqa sotuvchilar harakatiga bog‘liq emas. Bunday 

---

98 
bozorning asosiyxususiyatlariquyidagilardir: 
•
sotuvchi va xaridorning katta miqdori; 
•
differensiallanmagan, to‘la o‘zaro o‘rinbosuvchi tovarlar; 
•
bozor kuchlarining to‘laligicha mavjud bo‘lmasligi. 
Sof raqobatda 
talab va taklif o‘yini determinant hisoblanadi. 
Narx ustidan nazorat darajasi yuqori. Narx ustidan nazorat yetakchi 
firma birinchi bo‘lib narxlarni o‘zgartirsa, qolganlari unga ergashsa, 
yetakchilikning «Firmaga qarab tekislaning!» prinsipi bo‘yicha amalga 
oshirilishi mumkin. Bunday bozorda bozordagi hamma sotuvchilarga zarar 
keltirishga tahdid qiluvchi narx urushi xavfi bor. 
Raqobatli firmalar ko‘p bo‘lgan bozorda raqobat yuqori, ularning soni 
kamroq joyda – raqobat kam yoki yo‘q, deb hisoblash noto‘g‘ri. Ko‘pincha, 
bozorda 2-3 firma faoliyat yuritsa-da, ularning bozordagi jamlangan ulushi 
o‘ta yuqori 70-90% bo‘lishi kuzatiladi, shuning uchun ushbu raqobat 
bozordagi raqobat darajasi yuqori sifatida belgilanadi va u joyga kirish o‘ta 
qiyin hisoblanadi.