Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Mijozlar (xaridorlar
) guruhlari bozorning 5 ta turi doirasida 
shakllanishi mumkin: iste’mol bozori, ishlab chiqaruvchilar bozori, 
vositachilik bozori, davlat muassasalari bozori va xalqaro bozor. 
Bozorning har bir turida sotuvchi bilishi zarur bo‘lgan o‘ziga xos 
xususiyatlar mavjud, shu bois firma o‘z mijozlarini sinchiklab o‘rganishi 
zarur. 
Raqobatchilar 
–bir xil tovar va xizmat turlarini ishlab chiqaruvchi 
turdosh firmalar yoki individual tadbirkorlardir. 
Aloqador auditoriyalar 
- bu firmaga qiziqish bildiruvchi va uning 
qo‘yilgan maqsadlariga erishish qobiliyatiga ta’sir etuvchi shaxslar yoki 
tashkilotlar guruhidir. Ular moliyaviy doiralar, ommaviy axborot vositalari, 
jamoatchilik bo‘lishi mumkin. Firma ularning e’tiborini har tomonlama jalb 

---

94 
etishga harakat qilmog‘i lozim, chunki ular(banklar, aksionerlar) faoliyatga 
ijobiy ta’sir etishlari mumkin. Boshqalarga nisbatan firma ehtiyotkorona 
munosabatda bo‘lishi, ularning diqqati qaratilgan obyektga aylanib 
qolmasligi kerak. 
Firma va uning yetkazib beruvchilari, marketing vositalari, mijozlari 
va aloqador auditoriyalar yangi imkoniyatlar ochuvchi yoki fir- maga yangi 
xabarlar tahdid soluvchi ancha kengaytirilgan mikrosxema kuchlarning 
doirasida vazifalarni amalga oshiradi. Bu kuchlar o‘zlarida nazoratga 
bo‘ysunmaydigan omillarni aks ettiradi, firma uni ehtiyotlik bilan kuzatib 
borishi va e’tibordan chetda qoldirmasligi zarur. 
Ichki marketing muhiti – bu marketing xizmati va firmaning turli 
bo‘linmalari o‘rtasidagi marketing salohiyatiga va marketing maqsadlariga 
ta’sir qiluvchi munosabatlar yig‘indisidir. Ichki marketing muhitining 
shakllanishida faoliyat doirasi, umumiy maqsadlar, tashkilot- dagi 
marketingning roli, uning funksiyalari, uni firma umumiy faoliyatiga 
qo‘shilib ketishini belgilab beruvchi yuqori rahbariyat qarori katta ahamiyat 
kasb etadi. Korxona (firma, kompaniya) ichki tuzilmasi esa 
ichki muhit, 
deb 
ataladi. 
Boshqaruvni marketing xarakteriga ega tashkilotlarda yuqori rahbariyat 
va marketing xizmati ichki marketing muhitini tashkiliy madaniyatning bir 
qismi sifatida shakllantiradi va nazorat qiladi. Agar tashkilotning hamma 
bo‘limlari (moliyaviy xizmat, ITTKI, moddiy- texnik tashkilot xizmati, 
ishlab chiqarish va hisob-kitob bo‘limlari) faoliyati marketing yondashuviga 
asoslangan va uning hamma ishchilari marketingga oid fikrlay olishga ega 
bo‘lsalar, bunda tashkilotning qulay marketing muhiti, uning marketing 
potensiali va uning iste’molchilarga yuqori xarid qiymatiga ega bo‘lgan 
tovarlar yetkazib bera olish qobiliyatlariga egaligi haqida to‘xtalish mumkin.