Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Demografik 
Aholi soni, strukturasi, zichligi, tug‘ilish koeffitsiyenti, o‘lim, 
migratsiya ko‘rsatkichlari 
Iqtisodiy 
Iste’molchilarning moliyaviy ahvoli, sotib olish qobiliyati, moliya - 
kredit ko‘rsatkichlari, iqtisodiy konyunktura va inflatsiya darajasi. 
Soliq tizimining mukammalligi, narx- navo siyosati. 
Huquqiy- 
siyosiy 
omillar 
Qonunchilikning rivojlanish darajasi, aholini ijtimoiy himoya 
qilishning qonunlari, tadbirkorlikni qo‘llab–quvvatlash, bozor 
mexanizmlarining qonuniy asosda joriy etilishi v a h.k. 
Ilmiy- 
texnikaviy 
Iqtisodiyot asosiy tarmoqlarida fan - texnika taraqqiyotining rivoji 
va moddiy - texnika bazasining holati, xususiylashtirish va 
innovatsiyajarayonlarining rivojlanganligi. Iqtisodiy va texnik 
xavfsizlikko‘rsatkichlari. 
Ijtimoiy- 
madaniy 
Aholining bozor ko‘nikmalariga va mentalitetiga ega ekanligi, 
iste’molchilarning madaniyati va milliy axloqiy darajasi, tashkiliy 
va iste’mol madaniyatining shakllanganligi 
 

---

92 
Demografik omillarni o‘rgana borib, marketing aholi orasidagi tug‘ilish, 
yosh strukturalari malakalarini ko‘rib chiqishi zarur. Bu iste’molchilarga 
mo‘ljallangan ishlab chiqaruvchi qancha va qanday tovarlar ishlab 
chiqarishni bilishi bilan bog‘liq. Masalan, tug‘ilishning nisbatan pasayishi 
aholining keksayishiga olib keladi, bundan bolalar uchun tovarlarga talab 
kamayadi va katta yoshli aholi uchun esa mos tovarlarga ehtiyoj ortadi. 
Demografik va ziyatlarni tadqiq qiluvchilar uchun zamonaviy oilalar 
tendensiyalarini, ya’ni nikohga kiruvchilarning o‘rtacha yoshini, oilada 
bolalarning o‘rtacha yoshi, ajrashishlar sonini bilish muhim. Oilaning har bir 
guruhi uchun turli tovarlar va xizmatlar talab qilinadi. Migratsiya 
masalalarini o‘rganish firmaning bo‘linmalari va filiallarini joylashtirish 
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Odamlarning ma’lumotlilik darajasining 
o‘zgarishi, u qancha yuqori bo‘lsa, yuqori sifatli va aniq mahsulotlarga, 
matbuot nashrlariga va intellectual mehnat mahsulotlariga talab ham shuncha 
yuqori bo‘lishini ko‘rsatadi. 
Iqtisodiy omillarning ham o‘ziga yarasha ahamiyati yuqori. Firmaning 
potensial xaridori qanchaligini, ular qancha Tovar sotib olishlarini ham bilish 
– aniqlay olishi muhim. Aholining to‘lovga qodirlik talablariga ko‘plab 
omillar, jumladan, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi darajasi, ish haqi 
miqdori, inqiroz va ishsizlik kabilar ham ta’sir etadi. Shuningdek, 
daromadlarning aholining turli xil guruhlari 
orasida 
taqsimlanish 
strukturasini bilish ham muhim. Bunday taqsimlanishning bir tekisda 
bo‘lmasligi – obyektiv holat. Shuning uchun firma xizmat ko‘rsatish uchun 
bozorning ma’lum bir segmentini tanlashda o‘z xaridorlarining moddiy 
ahvolidan kelib chiqishi kerak. 
Tabiiy omillar har qanday tashkilot faoliyatida, ayniqsa, tabiiy 
resurslardan oqilona foydalanish, atrof-muhitni muhofaza qilish global 
masalaga aylanganda o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi. Ayniqsa, ishlab 
chiqaruvchilar oldida xomashyolar, energetik resurslar yetishmasligi bois 
juda katta muammolar kelib chiqadi, shuning uchun ular ilmiy- tadqiqot va 
qidiruv ishlari bilan shug‘ullanuvchi firmalar faoliyatini o‘rganishga katta 
e’tibor qaratadilar. Binobarin, marketing xizmati firma faoliyati uchun zarur 
resurslarni qidirib topish bilan bog‘liq muammolar tadqiqotlari bilan 
shug‘ullanishlari zarur, chunki tadqiqotdan foydalanish tobora davlat 
nazorati ostiga o‘tmoqda va firmalar o‘z faoliyatlarida bu omilni hisobga 
olishlari zarur. 
Ilmiy-texnika taraqqiyoti omillari hamisha marketingning diqqat 
markazida bo‘lishi lozim. Har qanday yangilik eskirgan namunalarini siqib 
chiqarishi bilan tahdid soladi, bu esa, agar tadqiqotlar va ishlab chiqarishlar 
jarayoniga yetarlicha e’tibor qaratilmasa, ko‘ngilsiz oqibatlarga olib kelishi 
mumkin. Marketing xizmati firma faoliyatining ishlanmalari yo‘nalishlarini 
aniqlash va muqobillarini qidirib topish bo‘yicha barcha kuchlarni ishga 
solishi kerak. ITTKI sharoitida ayniqsa, turli xil malakalar va 
ratsionalizatorlik takliflarini joriy etishning ahamiyati ortadi. 

---

93 
Siyosiy omillarga avvalo, davlat organlari tomonidan qabul qilinadigan 
normativ (me’yoriy) hujjatlar, davlat tomonidan ularga rioya qilinishining 
nazorati mamlakatda barqarorlik qobiliyatning xarakteri va shuningdek, turli 
xil jamoatchilik tashkilotlari kiradi. Qonunlarni bilish firma uchun bozorni 
to‘g‘ri mo‘ljallay olish, investitsiyalash yo‘nalishlarini tanlash, joriy 
qonunchilik 
doirasida 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligini 
oshirish 
(maksimallashtirish) imkoniyatlarini qidirishga yordam beradi. Davlat 
tomonidan qonunlarga rioya qilinishini nazorat qilish bir tomondan, qonunga 
bevosita amal qilinishini, ikkinchi tomondan tadbirkorlarga ularni ixtiyoriy 
bajarish maqsadga muvofiqligini anglab yetishlariga yordam berishdir. 
Madaniy muhit 
omillari ko‘p 
tomondan 
jamiyat 
a’zolarining muomalasi (xulq-atvori, fe’lini) belgilaydi. Jamiyat tomonidan 
qabulqilingan me’yorlar bu jihatdan juda katta kuchga ega 
(dinlar, an’analar,qonunlar).Marketing ikkilamchi 
madaniy qimmatlik 
(qadriyat)largagina ta’sir etishga qodir. Marketingning vazifasi madaniy 
muhitdatendensiyalarni aniqlash va firma faoliyatini unga yo‘naltirishdan 
iborat. Firmaningn mikro muhit firmaning o‘ziga va 
uning mijozlarga 
ta’sir o‘tkaza olish imkoniyatlariga bevosita munosabatda bo‘ladigan
kuchlardan iborat. 
Marketing xizmati rahbarlari faqatiste’molchilarning ehtiyojlari bilan 
band bo‘lib qolmasliklari lozim. Ularmikro muhitning hamma omillarini 
hisobga olishlari lozim. Firmaningmakro muhiti uning mikromuhitining 
keng (hamma) elementlari (unsurlari) ga ta’sir etuvchi ijtimoiy kuchlari bilan 
ifodalanadi. 
Firmaning mikromuhitiga ta’sir etuvchi makromuhiti 6 ta asosiy 
kuchlardan shakllanadi. 
1.
Aksariyat mol yetkazib beruvchilar. 
2.
Firma. 
3.
Marketing bo‘yicha vositachilar. 
4.
Mijozlar. 
5.
Raqobatchilar. 
6.
Firmada aloqada bo‘lgan auditoriyalar.