87
Raqobatchilarfaoliyatini tahlil qilish.
Mahsulot
assortimentini
rejalashtirish
bo‘limi
Ishlab chiqarishning assortiment tarkibini ishlab chiqish.
Tovarning iste’mol va texnik kattaliklari o‘rtasida o‘zaro
bog‘liqlikni o‘rnatish.
Realizatsiya bo‘limi Sotish va tovar harakati kanallarini tanlash. Mahsulot
assortimenti bo‘yicha tovar aylanishini rejalashtirish.
Mahsulotni realizatsiya qilishning optimal sharoitlarini
aniqlash. Sotishni bashoratlash.
Firma do‘konlari
Xaridorlar talabini o‘rganish. Xaridorlarni
rag‘batlantirish.
Sotish kanallari ishlovchilarini rag‘batlantirish.
Korxonaobro‘- e’tiborini shakllantirish.
Reklama byurosi
Mahsulotni reklama qilish. Korxona obro‘-
e’tiborinishakllantirish. Axborot
almashuvchanlikni rivojlantirish.
Korxonalarda marketing xizmatini tashkil etishda bosqichma- bosqich
yondashish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Mamlakatimiz korxonalari, assotsiatsiyalari faoliyatining marketing
xizmatlari bo‘yicha tahlili shuni ko‘rsatadiki, bajarilayotgan
vazifalar- ning
asosiy qismi tijorat xizmatlari bo‘linmalari zimmasiga yuklatilgan. Shu
sababli marketing xizmatini tijorat bloki asosida tashkil qilish maqsadga
muvofiqdir.
Bozorning rivojlanishi va uning “xaridorlar bozori”ga aylanishi
korxonaning marketing bo‘limi tashkiliy strukturalaridagi o‘rnini va uning
boshqa bo‘limlar bilan o‘zaro harakatini asta-sekin o‘zgartiradi.
Tashkilot tomonidan amalga oshiriladigan marketing funksiya- laridan
biri asta-sekin uning asosi (o‘zagi)ga aylanadi va tashkilot faoliyatining
shunday
funksional sohasiga aylanadiki, bu uning boshqa sohalarining
funksiyalanishini ko‘p tomondan belgilaydi, ya’ni ishlab chiqarish,
xodimlarni boshqarish, ITTKI (ilmiy-tadqiqot tajriba –konstrukturlik ishlari)
va b.
Bozor sharoitlarida marketing asosiy funksiya sifatida korxona
faoliyatining strategiyasini belgilaydi. Korxonaga marketingni o‘zi uchun
hayot tarzi,
korxonaning esa falsafasi, deb bilgan odam rahbarlik qiladi.
Marketing xizmati nafaqat ishlab chiqarish va savdoga xizmat qilish bo‘limi,
shuningdek, tashkilot faoliyatini yakuniy iste’molchi- larning chiqarilgan
mahsulotga yo‘naltiruvchi strategik ishlab chiqarish– savdo boshqaruv
rejalashtiruvchi va nazorat qiluvchi organlari hamdir. Marketing korxonaning
hamma xizmatlari va bo‘limlariga kirib boradi. Shuning uchun korxonada
marketingni boshqaruv strukturalarini tashkil etish alohida ahamiyat kasb
etadi. Marketing xizmati shunday tashkil etilishi kerakki,
u ushbu
korxonaning o‘ziga xos xususiyatlariga (spetsifikasiga), uning resurs
imkoniyatlariga, chiqarilayotgan mahsuloti va xizmat qilayotgan bank
88
xarakteriga mos kelsin. U aniq, qaror qabul qilishda moslashuvchan, sodda
va tezkorligi (mobilligi) bilan ajralib turadigan bo‘lishi lozim. Korxonalar
marketing bo‘limi shunday hisob- kitob bilan tashkil etiladiki, u eng yaxshi
tarzda
marketing
maqsadlariga
erishishga,
ya’ni
xaridorlarning
qondirilmagan
talablarini
aniqlash,
bozorlarni
geografik
jihatdan
kengaytirish,
bozor ulushlarini oshirish, bozorning yangi segmentlarini
qidirib topish, foydani ko‘paytirishga yordam berizi zarur. Hozirgi zamon
korxonalar faoliyati amaliyotining ko‘rsatishicha, marketing xizmati
strukturasining rang-barangligiga qaramasdan marketingning tashkiliy
tarkibiy turlari quyidagilar:
funksiyalar bo‘yicha;
mahsulot bo‘yicha;
bozorlar bo‘yicha;
iste’molchilar guruhi bo‘yicha;
hudud (region)lar bo‘yicha bo‘ladi.
Marketing xizmatini tashkil etishda qat’iy standartlar mavjud bo‘lmaydi,
shuning uchun har bir kompaniya, marketingni
boshqarish strukturasiga
asosiy talab–uning samaradorligi, aniq-ravshan (ochiq)ligi, tejamkorligi
ekanligini anglay borib, bu masalani hal etishga mustaqil yondashadi.
Marketing xizmati boshqa bo‘limlar va xizmatlar bilan o‘zaro aloqada
harakatlanishi zarur va u marketingni korxona faoliyatiga joriy etilish
darajasi bilan belgilanadi. Marketing va ta’minot bo‘limlarining o‘zaro
munosabatlari, ularning faoliyatlarini muvofiqlashtirish shuning uchun
kerakki, bunda muhim xom – ashyolar va butlovchilarning oldin- dan ko‘zda
tutilmagan va kutilmagan holda yetmay qolishi kabilarning oldi olinadi.
Bunday holatlar, agar marketing bo‘limi ta’minotchilarga rejalarning istiqboli
va tuzilgan shartnomalar haqida ma’lumot bermaganlarida yuz beradi. Va
aksincha, noto‘g‘ri prognozlar yoki marketing bo‘limi ta’minot bo‘limiga
talablarning kamaygani haqida xabar bermaganidan
materiallar hamda
butlovchilarning haddan ortiq zaxirasi to‘planib qolganidan, boshqa ish
(vazifalar) da muvaffaqiyatli foydalanilishi mumkin bo‘lgan bu vositalarni
faoliyatdan to‘xtatib, ya’ni“muzlatib” qo‘yishga to‘g‘ri keladi.
Tovarlar bo‘yicha smeta va marketingning umumiy budjetini samarali
realizatsiya qilish uchun marketing bo‘limi mutaxassislari xarajat va foyda
ko‘rsatkichlarini doimo nazorat ostida tutishlari kerak bo‘ladi.
Marketing
bo‘limining yuridik xizmat bilan o‘zaro birgalikdagi harakati marketing
bo‘limi mutaxassislariga xo‘jalik va tijorat faoliyatining turli tomonlarini
ishlab chiqish, yangi buyumni ishlab chiqarish, narxlarni belgilash,
qadoqlash, reklama, sotish shartlari kabilarni qonunchilik bo‘yicha
boshqarishda tez va malakali yuridikmaslahatlar olish imkonini beradi. Patent
ishlari, tovar belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziya bitimlari,
reklamatsiyalar va xaridorlar- ning e’tirozlariga taalluqli qonunlar va yo‘l-
yo‘riqlar mavjud.
Cheklangan savdo amaliyoti, monopolistik kelishuvlar,
kechiktirilgan to‘lov bilan xarid va savdo narxlar haqida kelishuvlar va
boshqalar bo‘yicha masalalarda yuridik normalarga amal qilish zarur
