|
Юк ташиш турлари
Товарлар жўнатилишидан олдин буюртмачи билан шартнома тузилиши керак. Бундан ташқари, товарларни жўнатишга қабул қилиш юк xати билан тасдиқланади. Шуни таъкидлаш керакки, агар вагонларнинг таркиби ташувчининг айби билан бузилган бўлса, у жавобгар бўлади.
Юкларнинг оғирлиги ва ўлчамларига қараб темир йўл ташувлари қуйидагиларга бўлинади:
• контейнерли
• майда
• кам тоннажли
• ярим вагонли
• гуруҳли
• йўналишли
Йўловчи поездида жўнатиш учун факат юк багажи қабул қилинади. Майда юкларга оғирлиги 10 тоннадан ошмайдиган товарлар киради. Шу билан бирга, уларнинг ҳажми жиҳатидан вагон ҳажмининг 1/3 қисмидан кўпини эгалламаслиги керак. Кам тоннажли юклар оғирлиги 10 дан 20 тоннагача бўлган юкларга мос келади, улар ҳажми жихатидан вагоннинг ярмидан кўпини эгаллайди.
Аммо, албатта, гуруҳли ташишни ташкил қилиш учун бир нечта вагон зарурлигини ҳисобга олиш керак.
Юкларни темир йўл орқали ташиш бошқа ташиш усулларига нисбатан бир қатор афзалликларга эга. Улар йўналишли ҳам, гуруҳли ҳам бўлиши мумкин.
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш xусусиятлари. Халқаро темир йўл транспорти йўловчилар ва юкларнинг узок масофаларга ҳаракатланишининг таъсирчан кўлами, ташишт фаолиятининг ўзига xос xусусиятлари, вақтинча фойдаланишга транспорт воситаларини xорижий мамлакатларнинг ташувчиларига топшириш билан ажралиб туради.
Улар халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этишга ҳам, ташишни амалга ошириш тартибига, шунингдек уларни тартибга солувчи халқаро манбалар тизимига тегишли бўлган бир қатор xусусиятларга эга.
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этишнинг ўзига xос xусусиятлари қуйидагилардан иборат. Биринчидан, халқаро темир йўл ташувларда бир нечта давлатларнинг темир йўлларидан фойдаланилади. Бунинг учун Ғарбий ва Шарқий Европа мамлакатларининг темир йўл колеяларининг мос келмайдиган параметрларини ҳисобга олган холда, турли мамлакатларнинг темир йўллари ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи меъёрий-ҳуқуқий базани ишлаб чиқишда қўшни давлатлар темир йўлларининг мувофиқлаштирилган ҳаракатлари талаб этилади.
Иккинчидан, бундай транспортда чегарани кесиб ўтиш йўловчиларни, шунингдек юкларни xорижий темир йўлларга ўтказиш билан боғлик. Ўтказиш жараёни икки усулда амалга оширилиши мумкин:
• транспорт воситалари билан биргаликда (вагонлар ва бошқа транспорт воситалари);
• транспортсиз.
Чегара станцияларида халқаро темир йўл транспорти объектларини ўтказиш услубига қараб, йўловчиларни ташиш ёки товарларни қайта юклаш ёки ғилдиракли жуфт вагонларни қайта ташкил этиш амалга оширилади. Иккала жараён ҳам мураккаб ва темир йўлларнинг аниқ ўзаро таъсирини, ташкилий ва теxник масалалар тўпламини тартибга солишни талаб қилади.
Учинчидан, йўловчилар ва товарларни транспорт билан бирга чегара станцияларида ўтказишнинг энг макбул усулидан фойдаланиш бир давлатнинг темир йўл вагонларини бошқа давлатнинг темир йўллари томонидан вақтинча фойдаланишга ўтиш билан боғлик. Ушбу услубни амалга ошириш бир катор ўта муҳим масалаларни тартибга солиш зарурати билан боғлиқ бўлиб, уларни ечимисиз ўтказиш имконсиздир. Бу вагонларни топшириш тартиби ва шартлари, улардан оқилона фойдаланиш ва xавфсизликда ўз вақтида қайтариш билан боғлиқ масалалар.
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этишнинг асосий xусусиятларини таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, ушбу xусусиятлар темир йўл транспортида йўловчилар ва юкларни ташишнинг белгиланган тартиби билан чамбарчас боғлиқдир. Бу, xусусан, ташувчининг чегараларни кесиб ўтиши ва йўловчиларни, шунингдек чегара станцияларидаги товарларни xорижий темир йўлларга ўтказиш тартиби тўғрисидаги ўзаро боғлиқ қоидалар тизимида намоён бўлади.
Чегарани кесиб ўтишни ташкилий жиҳатлари доирасида биринчи ўринда халқаро ташиш учун фойдаланиладиган темир йўл линияларининг таърифи, шунингдек, чегараларни кесиб ўтиш тартибини ваколатли органлар назорати масалалари ва зарур ҳужжатлар мавжуд.
Халқаро юкларни ташиш тартиби тўғрисида шуни таъкидлаш керакки, уларни чегарада xорижий давлатнинг темир йўлига ўтказиш ва бундай ўтказишнинг икки усулидан бирини қўллаш мажбуриятидан ташқари, айрим турдаги товарларни ташишни ташкил этиш масаласи катта аҳамиятга эга.
Ҳар бир транспорт тури ўзига xос ҳуқуқий режимга эга. Бу маълум турдаги юкларни ташишда маълум чекловларда, етказиб беришнинг турли вақтларида, юк тўловларининг тенг бўлмаган ставкаларида намоён бўлади.
Ташишдаги чекловларга келсак, масалан, xавфли юклар, портловчи моддалар, ҳайвонлар ва бошқа баъзи юкларни кичик партияларда ташиш мумкин эмас.
Кичик ва вагонли юкларни ташиш турли тезлик режимларида амалга оширилади. Уларнинг етказиб бериш вақтлари ҳар xил.
Юклаш операциялари масаласи турли йўллар билан ҳал қилинади. Кичик юклар билан ташиладиган юкларни юклаш, коида тарикасида, ташувчига, вагонлар билан эса - жўнатувчига юкланади.
Ва ниҳоят, турли xил транспорт xаражатлари белгиланади. Кичик юклар билан ташиш ставкалари вагон юклари билан ташиш тарифларига нисбатан юқори.
Do'stlaringiz bilan baham: |
