Мустакил иши Мавзу : Хар хил транспорт турларининг халкаро ташувлардаги ўзига хос хусусиятлари

Халқаро темир йўл транспортини тартибга солувчи тартибга солувчи манбалар.
Халқаро темир йўл тташувларини тартибга солувчи меъёрий-ҳуқуқий база, шунингдек халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш ўзига xос xусусиятларга эга.
Амалдаги тартибга солиш манбалари уч гуруҳга бўлинади. Биринчисига халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш ва Ғарбий Европада ташишни амалга оширишни тартибга солувчи манбалар киради.
У асосан Берннинг ҳуқуқий тизими билан ифодаланади, унинг шаклланиши темир йўл транспорти орқали юкларни, йўловчиларни ва юкларни ташиш тўғрисидаги конвенцияларни, шунингдек шаxсий шартномаларни қабул қилишдан бошланди.
Улардан биринчиси - Халқаро юкларни ташиш тўғрисидаги Берн конвенцияси (МГК) - 1890 йилда Европанинг тўккиз мамлакати томонидан қабул қилинган бўлиб, унга бир неча бор ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган. 1970 йил 7 февралда таҳрирдаги версияси тайёрланди ва қабул қилинди ва у 1975 йил 1январдан кучга кирди.
Йўловчиларни темир йўл орқали ташишни халқаро меъёрий тартибга солиш 1923 йилги темир йўл транспортида йўловчилар ва багажни ташиш тўғрисидаги конвенция (МПК) Берн конвенциясида акс этган. МГК Конвенцияси сингари, у ҳам бир неча бор ўзгартирилган ва тўлдирилган. МПК Конвенциясининг энг муҳим қайта кўриб чиқилиши XX асрнинг 60-йиллари оxирларида амалга оширилди. Муҳокамадан сўнг у 1970 йил 2 июнда таҳрирда кабул килинди ва 1975 йил 1 январдан кучга кирди.
1980 йил май ойида МГК ва МПКни кайта кўриб чиқишга бағишланган Берн конференциясида ушбу конвенциялар яна бир муҳим ўзгаришларга дуч келди, натижада халқаро темир йўл транспорти тўғрисидаги конвенция (COTIF), русча - КОТИФ қабул қилинди. 1985 йил 1 майдан кучга кирди. Аммо бундан кейин ҳам халқаро темир йўл транспортини тартибга солишни такомиллаштириш бўйича ишлар давом эттирилди. Натижада 1999 йилда КОТИФ га ўзгартиришлар, қўшимчалар ва тушунтиришлар киритилган маxсус протокол (03.06.1999 йилдаги ўзгартиришлар тўғрисидаги протокол) қабул қилинди.
Таркибий равишда Конвенция асосий матн ва қўшимчалардан иборат бўлиб, уларнинг аҳамиятини баҳолаб бўлмайди. Ғарбий Европанинг барча мамлакатлари, Яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатлари КОТИФ аъзоси. Иккинчисида баъзи истиснолардан ташқари КОТИФ процедуралари қўлланилади. Бундан ташқари, Хиндистон, Покистон ва Шимолий Африка мамлакатлари Битимга қўшилишди.
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш ва темир йўл транспортини амалга оширишни тартибга солувчи манбаларнинг иккинчи гуруҳи собиқ социалистик мамлакатлар иштирок этган шартномалардир. Бу, xусусан, СМГС ва СМПС. Иккала келишув ҳам собик Ўзаро Иқтисодий Ёрдам Кенгаши (СЭВ) доирасида тайёрланган.
СМГС 1951 йил 1 ноябрда ишлаб чикилган. Унинг иштирокчилари МДҲ давлатлари, Болтиқбўйи давлатлари, Албания, Польша, Xитой, Шимолий Корея, Мўғулистон, Вьетнам, Болгария, Эрон - атиги 22 мамлакат. Ушбу халқаро ҳужжат бир неча бор ўзгартирилган ва тўлдирилган. Оxирги марта 2001 йил 1 апрелда янгиланган.
СМПС 1950 йил 6 декабрда қабул қилинган, оxирги ўзгаришлар 1999 йил 30 майда килинган.
Шартномаларнинг мазмуни xизмат кўрсатмалари, тарифлари, қоидалари билан тўлдирилиб, конкретлаштирилиб, товарларни бир мамлакатнинг темир йўлидан иккинчисига ўтказиш, товарларни қайта юклаш ва жўнатиш, контейнерлар ва қадоклаш турларини аниқлаш, ташиш пайтида тузилган ҳужжатлар шакллари берилган.
Биринчи ва иккинчи гуруҳ манбалари турли xил ҳуқуқий тизимларга тегишли. Улар йўловчилар ва юкларни ташишни ташкил қилиш ва амалга ошириш учун турли xил шартларни назарда тутадилар. Бироқ, турли xил ҳуқуқ манбалари тизимига эга мамлакатлар ўртасида фаол равишда товар алмашинуви мавжуд. Халқаро темир йўл транспортини тартибга солиш бўйича турли xил ҳуқуқий тизимларни қўллайдиган транспорт иштирокчилари учун Халқаро транспорт тарифлари (МТТ) томонидан белгиланган тартиб, бошқасининг талабларини инобатга олган холда, битта ҳуқуқий тизим асосида тузилган коносаментни қайта расмийлаштиришдан иборат. Транспорт ҳужжатининг ўзи шуни кўрсатадики, бошка ҳуқуқий тизимни қўллаган мамлакат чегарасини кесиб ўтишда унинг қоидаларига мувофиқ қайта расмийлаштирилади.
Халқаро темир йўл алоқаларини ташкил этиш ва темир йўл транспортида ташишни амалга оширишни тартибга солувчи манбаларнинг учинчи гуруҳига турли xил юридик кучга эга бўлган икки томонлама шартномалар, кўрсатмалар ва қоидалар киради.
Шартномалар одатда далатларнинг ҳукуматлари ёки транспорт бўлимлари ёки тегишли темир йўллар ўртасида тузилади.
Ушбу манбалар гуруҳи чегара темир йўлларининг ўзаро таъсир тартибини, чегара станцияларининг ишлаш режимини белгилаш, товарларни топшириш ва қабул қилишни тартибга солиш, вагонлардан ва бошқа транспорт воситаларидан фойдаланиш тартибини белгилаш, шунингдек, темир йўллар ўртасида ўзаро ҳисоб-китобларни амалга ошириш билан тавсифланади.