Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Т o p sh i r i q
Zoologiya fanida o’zlashtirgan biJimlaringizdan foydalanib, to’liqmas va to’liq metamorfoz yo’li bilan rivojlanuvchi bo’g’imoyoqlilarga misollar kelti-ring.
Botanikadan o’zlashtirilgan bilimlaringizdan foydalanib, o’simliklarda metamorfozlarga misollar keltiring.
Bevosita rivojlanishda tuxum qobiqlaridan chiqqan yoki tug’ilgan organizmlar kichik bo’lsa ham, o’z a’zolarining tuzilishi jihatidan asosan voyaga yetgan organizmlarga o’xshaydi.
Bevosita rivojlanish tuxum hujayrada sariq modda ko’p bo’lgan (baliqlar, sudralib yuruvchilar, qushlar) yoki embrioni ona qornida rivojlanuvchi (yuqori sut-yemizuvchilar, odamlar) organizmlarda kuzatiladi. Bun-day organizmlarning postembrional rivojlanishida organizm o’sadi, tana qismlarining o’zaro mutanosibliklari o’zgaradi, a’zolar va sistemalar yetuk organizmlar uchun xos bo’lgan funksional holatga asta-sekin o’tadi.
Postembrional rivojlanishni uchta davrga ajratish mumkin.
Yuvenil (balog’atga yetguncha davr).
yetuklik davri.
Qarilik davri.
Yuvenil davrda a’zolarning o’sishi, ixtisoslashishi, bajaradigan funksiyalarning murakkablashishi kuzatila-di.
yetuklik davrda organizmning tuzilishi va funksiyalarining eng takomillashganligi kuzatiladi. Bu davrda organizmning muhitga moslanuvchanligi, har xil kasalliklarga chidamliligi ortadi.
Qarilik davri postembrional rivojlanishning oxirgi bosqichidir. Bunda har xil a’zolar va sistemalarda o’zgarishlar paydo bo’lib, ularning faoliyati susaya boshlaydi. Qarilik alomatlari molekulalar, hujayra, to’qima, a’zo va organizm darajalarida kuzatiladi.
Irsiyatning qonunlari va nazariyalari
Reja
1.Asosiy genetik tushunchalar.
2.Mono-duragay, di - poliduragay chatishti-rish. Taxliliy chatishtirish.
3.Genlarning o’zaro ta’siri.
4Xromosoma nazariyasi.
5.Jins genetikasi.
Генетика юнонча «geneticos» сўзидан олинган бўлиб, туғилиш, келиб чиқиш деган маънони ифодалайди. Генетика тирик организмларнинг ирсияти ва ўзгарувчанлиги тўғрисидаги биологиянинг алоҳида шахобчасидир. Ирсият барча ҳаётий ҳодисаларнинг асосини ташкил этиб, тирик организмларнинг ўхшаш белги-хоссаларини авлоддан-авлодга ўтишини ва ривожланишини маълум ташқи муҳит шароитида таъминлаб берувчи хоссадир. Ўзгарувчанлик эса тирик организмларнинг ота-она белгиларидан фарқ қилувчи янги белгиларни намоён қилиш хоссасидир.
Ирсият ва ўзгарувчанлик икки қарама қарши хосса бўлишига қарамай бир вақтда намоён бўлади. Ирсиятсиз ўзгарувчанлик, ўзгарувчанликсиз ирсият кузатилмайди. Ирсият ва ўзгарувчанлик ҳодисаларисиз Ер юзида ҳаёт эволюциясини тасаввур этиш қийин. Ирсият ўсимлик ва ҳайвонларнинг ҳар бир турининг ўзига хос белги ва хоссаларни бир қанча авлодларда турғун сақланиб қолишини таъминлайди. Ирсият орқали организмлар ўзгарувчан ташқи муҳит шароитларига мослашиб, яшаб қолади. Ўзгарувчанлик туфайли пайдо бўлган белги-хоссалар ирсият орқали кейинги авлодларда сақланиб қолгандагина яъни ирсийлангандагина эволюцияда ўрин тутиши мумкин.
Ўзгарувчанликнинг турлича кўринишлари мавжуд. Организмнинг белги ва хусусиятларининг ўзгариши бир ёки бир неча генларнинг таъсири оқибатида рўй бериши мумкин. Бундай ўзгарувчанлик мутациялар дейилади. Шу билан бир вақтда индивидуал ривожланиш жараёнида организмларнинг морфологик, физиологик, биокимёвий ва бошқа хусусиятларининг қонуниятли ўзгариши ҳам содир бўлади. Бу онтогенетик ўзгарувчанлик деб аталади.
Бошқа табиий фанлар сингари генетика ҳам ўз тадқиқот методларига эга. Буларга қуйидаги методлар киради:

1.