Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

¹ Milliyva jahon iqtisodiyoti/Z.Yo’ldoshev[va boshq.].T.:Cho’lpon NMIU, 2014. 274-bet

² ivwi.SuUJB£t3rio.rg, http: unctad.ory en-Pages-DlAE Тгапя1а»опа1-софоганоп8-|ТХС).аЕрч

10



Italiya, Gretsiya, Finlyandiyada esa telekommunikatsiya sohasida faoliyat yuritish ta’qiqlangan. Lekin, so’nggi yillarda xorijiy firmalar uchun taqiqlangan tadbirkorlik sohalarini qisqartirish va milliy qommchilikni liberallashtirish tendensiyasi kuzatilmoqda. Odatda, turli mamlakatlar qonunchiligi milliy va xorijiy firmalami emas, balki rezident-firmalar va norezident-firmalami farqlaydi. Rezident firmalarga berilgan davlat hududida joylashgan va o’sha yerning o’zida royxatdan o’tgan kompaniyalar kiradi.
Xorijiy kapital ishtiroki bilan xorijda tuzilgan norezident-firmalar iqtisodiy adabiyotiarda odatda, bosh kompaniyaning xorijiy filiallari (foreign affiliates) deb nomlanadi. Bu filiallar¹:

1. 
   Bo’lim (branch) shaklida;
   
2. 
   Sho’ba korxonalar (subsidiaries) shaklida;
   
3. 
   Uyushgan (associated) korxonalar shaklida faoliyat yuritishi mum kin.
   

1. 
   Bo’lim qabul qilayotgan mamlakatda ro’yxatdan o’tadi, ammo o’z balansiga ega bo’lgan mustaqil kompaniya bo’lmaydi, u to’laligicha (100%) bosh kompaniyanikidir va u yuridik shaxs sifatida amal qila olmaydi. Ular²:
   

• 
  Bosh kompaniyaning xorijdagi vakolatxonasi;
  
• 
  Bosh kompaniyaning qo’shma korxona bo’yicha hamkori, u yerga boshqa firmalar ham kirishi mumkin;
  
• 
  Bosh kompaniyaning xorijdagi ko’chmas mulki;
  
• 
  Bosh kompaniyaning kamida bir yil davomida xorijda faoliyat yurituvchi moslamalari (kemalar, samolyotlar, neft qazib chiqaruvchi platformalar) bo’lishi mumkin.
  

2. 
   Shu’ba korxonalar - bu qabul qilayotgan mamlakatda o’z balansiga ega bo’lgan mustaqil firm a sifatida (ya’ni yuridik shaxs hisoblanadi) ro’yxatdan o’tgan, lekin uning ustidan nazoratni aksiyalaming boshqaruv paketiga yoki sho’ba