Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

MUNDARiJA
kirish .3
I BOB. TRANSMILUY KORPORATSIYALARNING PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISHINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI 8

1. 
   TMK tushunchasi, mohiyati va paydo bo’lish sabablari 8
   
2. 
   TMK laming rivojlanish bosqichlari va ulaming o’ziga xos xususiyatlari 17
   
3. 
   TMKlaming jahon iqtisodiyotidagi o'mi va ahamiyati 23
   

1. 
   BOB BO’YICHA XULOSA 27
   
2. 
   BOB. ZAMONAVIY JAHON IQTISODIYOTIDA TMK LARNING RIVOJLANGAN MAMLAKATLAR IQTISODIYOTIDAGI O’RNI 29
   

1. 
   AQSH da TMKlaming rivojlanishi va ulaming kapitallashuvi darajasi tahlili 29
   
2. 
   TMK lar tashkil qilish va kapitallashuvida Yaponiya davlati tajribasining joriy holati 35
   
3. 
   Umumiy TMK lar kapitallashuvi qiymatining Jahon YalM ga ta’sirini regression tahlil orqali ekonometrik modellashtirish 39
   

2. 
   BOB BO’YICHA XULOSA 48
   
3. 
   BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDAGI TMKLAR FAOLIYATINING ZAMONAVIY HOLATI VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI 49
   

1. 
   O’zbekistonda Respublikasida faoliyat yuritayotgan TMKlaming joriy holati 49
   
2. 
   O’zbekistonda TMK lar faoliyatini rivojlantiirshda xorij tajribasidan foydalanish imkoniyatlari 54
   
3. 
   O’zbekiston iqtisodiyotiga TMK lami jalb qilish va ulaming faoliyatini yanada
   

rivojlantirish yo’nalishlari 59
III BOB BO’YICHA XULOSA 67
XULOSA VA TAKLIFL4R............................ ....69
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 73

2

KIRISH

Dissertatsiya mavzusining asoslanishi va dolzarbligi. Zamonaviy global lashgan jahon iqtisodiyotida o’z rivojlanish tendensiyalariga ega bo’lgan transmilliy korporatsiyalaming jahon iqtisodiyotidagi tutgan o’mi, uning o’ziga xos xususiyatlari va ko’lamini tahlil qilish muhimligi TMKlaming 500 tasi hozirgi jahon iqtisodiyotming qo'l ostida xususiy ishlab chiqarish fondlarining taxminan 50 %i, xalqaro savdoning 60 %ga yaqini mujassamlanganligi bilan tavsiflanadi. Ular hissasiga ilm-fan va texnika sohalarida patentlangan va tadbiq etilgan barcha yangiliklaming 80%i to’g’ri keladi. TMKlarning umumiy valyuta zahirasi jahonning barcha markaziy banklarining birgalikdagi zaxirasidan bir necha barobar ko’p.
Yuqorida keltirib o’tilgan raqamlardan ham bilib olish mumkinki, hozirgi mamlakatlarning milliy iqtisodiyotlari bir-birlari bilan aloqa o’rnatishlari juda ham oson boTib, ular hatto qaysidir ma’noda bir-biriga bog’liq iqtisodiyot bo’lib chiqishi tabiiy holga aylanmoqda. Buning uchun albatta nafaqat hukumatlar doirasida balki, yirik xalqaro korpotratsiyalar - Transmilliy korporatsiyalaming bosh ofisi va ulaming boshqa mamlakatlardagi filiallari orasidagi munosabat belgilab bermoqda.
Yuqoridagi sabablami hisobga olgan holda, ushbu, hozirgi kunda rivojlanib borayotgan va dolzarbligi oshayotgan transmilliy korporatsiyalaming faoliyatini tahlil qilish va uning kelajakdagi rivojlanish tendensiyalarini o’rganish maqsadida ushbu mavzu tanlandi.
Magistrlik dissertatsiyasining tadqiqot ob’yekti. Ushbu ilmiy tadqiqotimiz ob’yekti - bu global iqtisodiyotda transmilliy korporatsiyalaming faoliyati hisoblanadi.
Magistrlik dissertatsiyasining predmeti. Globallashuv sharoitida TMKlar kapitallashuvi o’zgarishining iqtisodiy rivojlanishga ta’sir qiluvchi omillar hisoblanadi.
Magistrlik dissertatsiyasining maqsadi. Transmilliy korporatsiyalaming kapitallashuv darajasi o'rgarishining jahon iqtisodiyotiga ta'sirini o'rgangan holda, mamlakatimiz iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalami jalb qilish va TMKlaming respublikamizdagi faoliyatini yanada rivojlantirish yuzasidan takliflar berish.



Magistrlik dissertatsiyasining vazifalari. Yuqorida qo’yilgan asosiy maqsaddan kelib chiqqan holda, ushbu tadqiqotda quyidagi vazifalar belgilab olindi:
■Transmilliy korporatsiyalarning paydo bo’lishini va rivojlanish tarixini o’rganish;
■Kapital tushunchasini keng tahlil qilish va bozor kapitallshuvi tushunchasiga ta’rifberish;
■TMKlami bozor kapitallshuvi bo’yicha tavsiflash va Top-100 taiik faoliyatini tahlil qilish;
■Bozor kapitallashuvi bo’yicha Top-100 talik TMKlami tahlil qilish;
■Jahon Yalpi Ichki Mahsulotiga umumiy TMKlar kapitallashuvining bogTiqligini o’rgangan holda 2019 va 2020 yillar uchun jahon YalMini bashorat qilish;
■O’zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan TMKlar faoliyatini o’rganish hamda ular tomonidan kiritilayotgan xorijiy investitisyalar va amalga oshirilayotgan loyihalami tahlil qilish;
■Xorijiy kompaniyalaming mamlakatimiz iqtisodiyotiga investitsiya kiritlishdagi to’siqlar va mavjud muammolami o’rganish va ular bo’yicha xulosalarga asoslanib takliflar ishlab chiqish.
Tadqiqotning asosiy farazlari va masalalari. Mazkur tadqiqot ishida ilgari surilgan farazlar. Mazkur tadqiqot ishi natijasida bir necha farazlar tekshiril ko’riladi. Bular:
•Hozirgi global iqtisodiyot sharoitida Transmilliy korporatsiyalarning nufuzi va ta’sir doirasi kengaymoqda;
•TMKlaming bozor kapitallashuvi darajasi Jahon YalMiga ijobiy ta’sir doirasiga ega hisoblanadi;
•TMKlar kapitallashuvi darajasi o’zgarishi orqali jahon iqtisodiyotini kelajak uchun bashorat qilsa bo’ladi;
•O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida TMKlar faoliyati
doirasi kengaymoqda.

4



Mavzu bo’yicha qisqacha adabiyotlar tahiili. Ushbu magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi xalqaro ko’lamda oshib bormoqda va ushbu tendensiya natijasida bir qator xorijlik va rossiyalik olimlar, tadqiqotchilar tomonidan aynan transmilliy korporatsiyalar va transmilliy biznes sohasi chuqur o’rganilayotgan soha hisoblanadi.
Transmilliy korporatsiyalar faoliyati, investitsion siyosat va kapitallashuv jarayoni Shkurpatov A.V.¹, Faminskiy I.P.², Osmova M.N.³, Terskiy M.V.⁴, Boychenko A.V.⁵, Greer J.⁶, Singh K.⁷, Gao Shanquan⁸, Tully Sh. va boshqa olimlar tomonidan o’rganilgan.
O’zbekistonda ushbu yo'nalishni o'rganish va tadqiqotlar olib borish mustaqillik yillarining awalidan boshlab o’rganilib kelinmoqda. Ushbu yo’nalishda mamlakatimizda yetakchi iqtisodchi olimlar va mutaxassislar hisoblanmish Isajanov A.A.⁹, N.X. Jumaev¹⁰, R.H. Shodiyev", Nazarova G.G’.¹², Z.YoTdoshev¹³, Salixova N.M.¹⁴ va shuningdek boshqa ko’plab olimlar o'zlarining ilmiy izlanishlarini olib borilgan.
Yuqorida keltirib o'tilgan olimlar tomonidan asosan yo'nalishning transmilliylashuv jarayoni, daromadlari bo'yicha tahlillar, shuningdek, transmilliy