Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

 
2-rasm. Ammofosning temperatura va vaqt 
boʻyicha eruvchanligi (ammafos:suv = 40:60).
 

---

277 
eritmaga oʻtish darajasiga temperatura ta’sirini aniqlashda quyidagi matematik 
ifodadan foydalanildi: 
;
40
5
2
20
5
2
60
5
2
O
P
T
O
P
T
O
P
T
C
C
C



Bu erda: ∆
5
2
O
P
T
C
- Р
2
О
5
ning eritmaga oʻtishning temperatura koefisenti; 
5
2
20
O
P
T
C
- 
Р
2
О
5
ning 20°С temperaturaga oʻtish darajasi; 
5
2
60
O
P
T
C
-Р
2
О
5 
ning 60°С dagi oʻtish 
darajasi. 
Manbalar roʻyxati: 
1. Antipiren «Eski qaragʻay» // GOST 16363-98 i NPB 251-98. 5 s. 
2. Abduraxmanov E., Kubayev A., Tillayev S. Antipiren olish usuli// Patent RUz. № IАP 
20110112//. Ariza berilgan sana 29.03.2011. 8 s. 
BENZOILSIRKA AL’DEGIDNING AROILGIDRAZONLARI 
TAUTOMERIYASI 
1
Ergashov M., 
2
Savriyeva N., 
3
Amonov M. 
BuxDU organik va fizkolloid kimyo kafedrasi professori
1
, magistrant
2
, talaba
3 
 
Benzoilsirka aldegidning aroilgidrazinlar kondensatlanish mahsulotlari eritma 
va qattiq agregat holatda gidrazon, yengidrazin va halqali oksipirazolin tautomer 
shakllarida muvozanatda boʻladi. Sintez qilingan benzoilsirka aldegid 
aroilgidrazonlari halqali (B) va gidrazon (A) yoki yengidrazin (Б) shakllar orasidagi 
juft halqa-zanjirli muvozanat, uchlamchi halqa-zanjirli muvozanat, chiziqli (A) va (Б) 
shakllar orasidagi tautomer muvozanat, yengidrazin shakl ichidagi Z,E-
konfiguratsion muvozanat, gidrazon shakldagi amid bogʻga nisbatan konformatsion 
muvozanat va boshqalar. Muvozanatlar faqatgina bitta Oʻrinbosar ishtirokida va atigi 
uchta erituvchi ishtirokida amalga oshirilgan. 
Benzoilsirka al’degidning almashingan aroilgidrazidlar (H
2
L
1
-H
2
L
4
) bilan 
kondensatlanish mahsulotlarining eritmalari-da chiziqli: E-gidrazon (A
E
) va E-
yengidrazin (B
E
va B
Z
) shakllar ustunlik qiladi. Bu haqda YaMR-
1
H spektrlarning 
parametrlari dalolat beradi.
H
C
CH
2
C
R
O
N
N
H
C
O
R
1
C
C
N
H
1
O
C R
N
H
2
C
R
1
O
H
H
CH
2
C
N
N
C
H
OH
R
C
R
1
O
A
Z
1
B
Z
B
Z
1
C
H
CH
2
N
N
H
C
O
R
1
C
R
O
C C
H
C
N
H
O
R
H
1
N
H
2
C
O
R
1
CH
2
C
N
N
C
H
OH
R
C
R
1
O
A
E
1
B
E 
V
E
1
R=C
6
H
5
(H
2
L
1
), 
p
-CH
3
C
6
H
4
(H
2
L
2
), 
m
-CH
3
OC
6
H
4
(H
2
L
3
),
 o
-OHC
6
H
4
(H
2
L
4
). 

---

278 
H
2
L
1 
ligand B
E
-konfiguratsiyali yengidrazin shaklda mavjud boʻladi. Bu 
birikmalarning yengidrazin shakli YaMR-
1
H spektrlarining kuchli maydon sohasida 
(δ 6,04 m.h., SSTK J = 12-12,5 Gs) va nisbatan kuchsiz maydon sohasida (δ 5,72 
m.h., SSTK J = 7,0-8,0 Gs) ikkita dublet signali bilan xarakterlanib, u B
E
-
konfigursiya bilan bir qatorda Z-yengidrazin (B
Z
) shaklning mavjudligidan dalolat 
beradi. H
2
L
2 
va H
2
L
4 
birikmalari uchun YaMR-
1
H spektrlarining kOʻrinishi H
2
L
1 
spektridan bir oz farq qiladi, chunki unda gidrazid qismning fenil halqasidagi 
para
-
CH
3
- va 
meta
-CH
3
O Oʻrinbosarlar protonlarining signali kuzatiladi. Bu ikki 
Oʻrinbosarlar protonlarining signali shu bilan farq qiladiki, H
2
L
2 
ligand molekulasi 
gidrazid qismining benzol halqasida 
para
-holatda turgan CH
3
-guruhning protonlari δ 
2,44 m.h.da, H
2
L
3 
ligandning benzol halqasida 
meta
-holatda turgan CH
3
O-guruhning 
protonlari δ 3,08 m.h.da signal beradi, chunki u kislorod atomi bilan bogʻlangan 
boʻladi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, H
2
L
1
-H
2
L
4 
birikmalarning ketoal’degidli 
fragmentida terminal holatda joylashgan fenil Oʻrinbosari protonlarining signallari 
YaMR-
1
H spektrlarining uchalasida ham molekulaning gidrazid qismidagi aroil 
fragmenti protonlarining signallari bilan qoplanib, spektrlarning kOʻrinishini 
murakkablashtiradi. 
Muvozanat turidan qat’iy nazar, almashingan aroilgidrazonlar H
2
L
1
- H
2
L
3 
hosilalari uchun halqali (B) shakl umuman mavjud boʻlmaydi va YaMR-
1
H 
spektrlarida qayd qilinmaydi; qattiq holatda va eritmalarda ular asosan Z, E-
yengidrazin tautomer (Б
Z
va Б
E
) shakllarda mavjud boʻladi.