Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Турсунов М.А. Комплексы некоторых 3d-металлов на основе производных 
кетоальдегидов и кетоэфиров, их строение и свойства. Дис… PhD по специальности 02.00.01. 
- Неорганическая химия. - Бухара.- БухГУ.- 2019.- 120 с. 
2. Умаров Б.Б., Турсунов М.А., Минин В.В. Комплексы с производными 
кетоальдегидов и кетоэфиров.- Ташкент.- Нишон-ношир.- 2016.- 350 c. 
3. Tursunov M. A., Avezov K. G. and Umarov B. B. Synthesis and Crystal Structure of 
Nikel(II) and Zinc(II) Complexes with Benzoylacetic Aldehyde Derivatives. Moscow University 
Chemistry Bulletin. 2019. V. 74. N. 3. P. 138-142. 
4. Турсунов М.А., Умаров Б.Б., Авезов К.Г. Комплексы никеля(II) и цинка(II) с 
производными бензоилуксусного альдегида // Коорд. химия.- Москва.- 2019.- Т. 45.- № 7.- С. 
1-5. 
5. Tursunov M.A., Umarov B.B., Abdiyev B.Sh., Ganiyev B.SH. Synthesis, IR, 1H NMR 
Spectroscopy and X-RAY Diffraction Analysis Of Benzoylacetic Aldehyde Aroylhydrazones 
Ilkogretim Online - Elementary Education Online, 2021; Vol 20 (Issue 5): pp. 7246-7254. 

---

279 
Ca(ClO
3
)
2
∙4CO(NH
2
)
2
 - CH
3
СООNH
4
 - H
2
O SISTEMASINING FAZALAR 
TAHLILI 
Bobojonov J.Sh., Shukurov J.S., Togʻasharov A.S. 
OʻzR FA Umumiy va noorganik kimyo instituti,
Е-mail: [e-mail] 
 
Kimyo sanoati va qishloq xoʻjaligining dolzarb masalalaridan biri mahalliy 
xom-ashyo resurslaridan, yarim tayyor mahsulotlar va texnogen chiqindilardan 
samarali preparatlar sintezi hisoblanadi. Adabiyotlardan ma’lumki, kalsiy xlorati 
oʻsimlik bargi va poyasiga kontaktli ta’sir koʻrsatib, preperat tushgan joyini quritadi 
va qattiq ta’sir koʻrsatib kuydiradi. Bu esa hosildorlikka salbiy ta’sir koʻrsatadi [1]. 
Karbamid va ammoniy atsetat tarkibida ozuqaviy elementlarini saqlash bilan 
birgalikda ular xloratlarning qattiq ta’sirini kamaytiradi. Ammoniy atsetatning kalsiy 
xlorat tetrakarbamidiga qoʻshilishi defoliatsiyalovchi va insektisidlik xususiyatlarini 
[2] yaxshilaydi. Shu bilan birga, ammoniy asetat bilan kalsiy xlorat 
tetrakarbamidining turli konsentratsiya va harorat oraligʻida oʻzaro ta’sirlashuvi 
boʻyicha olimlar tamonidan ilmiy izlanishlar olib borilmagan. 
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, kaltsiy xlorati asosida kompleks ta’sirga 
ega boʻlgan defoliant olish texnologiyasi ilmiy asoslarini yaratish maqsadida kalsiy 
xlorat tetrakarbamid - ammoniy asetat - 
suv sistemasining eruvchanligi kuzatuv-
politermik usulda keng harorat va 
konsentratsiya 
oraligʻida 
eritmada 
komponentlarning oʻzaro ta’sirlashuvi 
oʻrganildi. 
Ikki komponentli sistemalar va 
toʻqqizta ichki kesmlar yordamida -66,0 
o
C dan 44 
o
C harorat oraligʻida 
Ca(ClO
3
)
2
∙4CO(NH
2
)
2 
- CH
3
COONH
4 
- 
H
2
O sistemasining diagrammasi qurildi. 
Ulardan I-III kesmalar CH
3
COONH
4
-
H
2
O tomondan Ca(ClO
3
)
2
∙4CO(NH
2
)
2
uchi tomonga, IV-IX kesmalar esa 
Ca(ClO
3
)
2
∙4CO(NH
2
)
2
-H
2
O 
tomondan 
CH
3
COONH
4
uchi tomonga oʻtkazildi. 
Sistemada 
barcha 
fazalar 
uchta 
uchlamchi nuqtada tutashadi va diagrammada barcha fazalarning tarkibi va 
kristallanish haroratlari aniqlandi. 
Ushbu politermik eruvchanlik diagrammasida muzning, kalsiy xlorat 
tetrakarbamidning, ammoniy asetatning, ammoniy xloratning va ammoniy xlorat bir 
karbamidining kristallanish maydonlari chegaralandi (1-rasm). 
Shunday qilib, kalsiy xlorat tetrakarbamidi va ammoniy asetat ishtirokida suvli 
sistemadagi komponentlarning oʻzaro ta’sirini oʻrganish natijasida olingan 
1-rasm. Ca(ClO
3
)
2
·4CO(NH
2
)
2
 - CH
3
COONH
4
 - H
2
O 
sistemaning politermik eruvchanlik diagrammasi

---

280 
ma’lumotlar shuni koʻrsatadiki, komponentlar tarkibiy qismlarning bir-biriga nisbati 
minimal qiymatda dastlabki moddalar oʻzining xossalarini saqlab qoladi, 
konsentratsiya ortib brogan sari yangi fazalar hosil boʻlishi kuzatiladi. Bu esa kalsiy 
xlorat tetrakarbamidi va ammoniy asetat ishtirokida yangi preparatning tarkibini 
ishlab chiqish uchun asos boʻladi.