Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

АҚШ бюджет тақчиллиги ва улар бўйича фоиз тўловлари¹⁵

ЯИМ нисбатан%

	Умумий тақчиллик	Бирламчи тақчиллик	Фоиз тўловлари.
1960-1964	0,2	-1,0	1,2
1965-1969	0,9	-0,4	1,3
1970-1974	1,2	-0,2	1,4
1975-1979	3,0	1,1	1,9
1980-1984	4,2	1,6	2,6
1985-1989	4,1	0,9	3,2
1989	3,0	0,3	3,3

Манба: Эконмика и жизнь. №5. 1998г.

80-йиллар бошига келиб АҚШ Ҳукумати тўқнашган муоммо, агар бюджет тақчиллиги назорат остига олинмаса, давлат қарзи кескин ўсишидан иборат эди. Бу давлат кўпроқ солиқлар тўплаши ёки ўз ҳаражатларини қисқартириши лозимлигини билдиради.

АҚШда 1981-1983 й. оралиёида солиқ ставкалари 30% қилиб белгиланган эди. Кемп-Роф бўйича солиқларни қисқартириш бўйича қонунчиликка асосан, аҳоли даромадига солиқ фақат 2 хил чегара белгиланган эди, 15 ва 28 фоиз. Солиқларни соддалаштириш ва қисқартириш қуйидаги самарадорлилик далилларига асосланган эди: юқори солиқ ставкалари меҳнат унумдорлигига жамғарма ва инвестицияга салбий таъсир кўрсатади. Паст ставкадаги солиқлар юқорироқ қисмига ва шу йўл билан кўпроқ солиқ тушумларини йиғишга олиб келади. 80-йилларда бу турдаги иқтисодий далилларни таклиф иқтисодий назариячилар олЁа суришди. Сайловдаги номзодлар ҳам, корхоналар рағбарлари ҳам тақчиллилик бўлишини хоҳлашмайдилар. Унда ўз-ўзидан савол туғилади, нега 80-йилларда катта ҳажмдаги тақчилликларни келтириб чиқарувчи (солиқлар қисқариши натижасида) қонун тасдиқланди? Бу ҳолатни 2 хил тушунтириш мумкин. Биринчидан, иқтисодий таклиф тарафдорларини уқтиришича, солиқларни қисқартириш даромадларни озайтирмасдан, балки оширади. Иккинчи далил шундан иборатки, олинган даромадларга мос равишда ҳаражат қилиш. Конгрессни ҳаражатларни қисқартиришга мажбурловчи ягона йўл деб қаралган эди. Жавоб тариқасида қуйидаги 2 ҳолатни кўриб чиқамиз:
80-йилдаги солиқларни қисқартириш ғояси асосида, иқтисодий таклиф назарияси тарафдорларининг: даромадларга солиқ ставкаларни қисқартириши, солиқ тушумларини оширади. Бу Ёоя жуда бир-бирига қарши фикрларни келтириб чиқади, чунки шу пайтгача, паст солиқ ставкалари оз даромадларни тўплайди деган фикр ҳукумрон эди.
Дунёда ривожланган давлатлардан яна бири Гонг Конг давлатидир. Гонг Конг бюджет тизимини кўриб чиқадиган бўлсак, 1998-99 бюджет йилида бюджет тақчиллиги 32.2 млрд ГК $ (4.14 млрд АКШ $) еки ЯИМнинг 2.5 % даражасини ташкил этди.¹⁶ Бюджет тақчиллигининг кенгайишига асосий сабаблардан бири, бу кейинги туққиз ой давомида ерни сотиш мароторингидан хукумат кўрган катта зарар билан изохланмокда. Бу сўмма 8.5 млрд ГК $ еки 1.09 млрд АКШ $ни ташкил этди.
1999-2000 бюджет йилида хукумат тақчиллик хажмини оширишни режалаштирмокда. Бу кўрсаткич режалаштирилаетган ЯИМнинг 2.8 фоизи ёки 36.5 млрд ГК $ (4.68 млрд АКШ $) миқдорида белгиланмоқда.
Осиё инқирози Гонг Конг иқтисодиётига ҳам жиддий таъсирини кўрсатди.1998-99 йилларда ЯИМни 5.1% га камайишига олиб келди. Аммо 1999-2000 молия йилида ЯИМ 0.5 % га ўсиши кўзда тутилди. 2002-2003 молия йилида хукумат 3.5 % миқдоридаги иқтисодий ўсишга ва 406 млрд ГК $ атрофидаги молиявий захираларнинг тўпланишига умид қилмоқда.
Бюджет даромадларини асосини ташкил қилувчи фойда солиғи 16% савдо солиғи 10% ва ерларни сотишдан тушадиган солиқлардан иборат.
Энди Россия бюджет тизимида тақчилликнинг ҳолатини йиллар бўйича кўриш мумкин.
6-жадвал.