Ikki tirqishdan hosil bo’ladigan difraksiya. Yuqoridagi ifodalardan ko’rinadiki difraksion maksimum va minimumlarning vaziyati tirqishning vaziyatiga bog’liq bo’lmaydi. U faqat nurlarning yo’nalishi bilan aniqlanadi. Demak, shaffof to’siqda ikkita bir xil tirqish ochilgan bo’lsa, ular bir-birining ustiga tushuvchi bir xil difraksion manzarani hosil qilali. Lekin bu yerda tirqishlardan kelayotgan to’lqinlarning interferensiyasini hisobga olish kerak bo’ladi.
B osh maksimumlar orasiga qo’shimcha minimum joylashadi. Agar tirqishlar bir-biridan uzoq va tor bo’lsa, u holda dastlabki ikki mimimum orasiga ko’pgina yangi minimumlar va maksimumlar joylashishi mumkin.
Ravshanki, minimumlar avvalgi joylarida bo’ladji, chunki tirqishlardan hech biri yorug’lik yubormaydigan yo’nalishlarga tirqishlar ikkita bo’lganda ham yorug’lik tushmaydi. Biroq, bundan tashqari ikki tirqishdan tushayotgan tebranishlar bir-birini o’zaro yoyishadigan yo’nalishlar ham bor. Bu yo’nalishlar quyidagi shartdan aniqlanadi:
Bosh maksimumlarga mos keladigan yo’nalishlar:
shartdan aniqlanadi.
Tayanch iboralar: Doiraviy teshikdan yuzaga keladigan difraksiya, doiraviy diskda yuzaga keladigan difraksiya, natijaviy to’lqin amplitudasining to’siq va ekran o’lchamlariga bog’liq bo’lishi, Puasson dog’lari, tekislik chetidan va tirqishdan bo’ladigan difraksiya, Frenel integrallari, Kornyu spirallari va ularning fokuslari, Fraungofer difraksiyasi, to’lqin fazasini va amplitudasini aniqlash, bitta va ikkita tirqishdan hosil bo’ladigan difraksiya.
Mavzu bo’yicha savollar. 1. Doiraviy teshikdan hosil bo’ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
2. Teshikdan hosil bo’lgan difraksion manzara markazida yorug’ va qorong’u dog’larning hosil bo’lishi nimalarga bog’liq?
3. m - ning katta qiymatlarida difraksion manzara qanday o’zgaradi?
4. Difraksion manzara intensivligi nimalarga bog’liq bo’ladi?
5. Ekran bo’ylab siljiganda difraksion manzara qanday o’zgaradi?
6. Doiraviy diskdan hosil bo’ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
7. Doiraviy disk Frenel zonalarining yarmidan ko’pini yopsa, difraksion manzara ko’rinishè qanday bo’ladi?
8. Nima uchun doiraviy diskdan kuzatiladigan difraksion manzaraning markazida doim yorug’ dog’ hosil bo’ladi?
9. Puasson dog’lari nima?
10. Frenelning to’lqin nazariyasining yorug’likning korpuskulyar nazariyasidan ustunlik qilishiga sabab nima?
11. Tekislik chetidan bo’ladigan difraksiyada difraksion manzara ko’rinishi qanday bo’ladi?
12. Ekran siljishi difraksion manzaraga qanday ta’sir qilali? Tekislikning siljishi-chi?
13. Bosh maksimumdan keyingi maksimumlar intensivligining keskin kamayishiga sabab nima?
14. Frenel integrallarining moxiyatini tushuntirib bering.
15. Kornyu spirallari nima?
16. Kornyu spirali yordamida tekislik chetidan bo’ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
17. Nima uchun tekislik chetidan bo’ladigan difraksiyada geometrik soya sohasiga o’tish chegarasida intensivlik nolga teng emas?
18. Birinchi bosh maksimumlar koordinatalari qanday aniqlanadi?
19. Cheksiz tor ttirqishdan hosil bo’ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
20. Tirqish o’lchamlarining difraksion manzaraga ta’siri qanday bo’ladi?
11. Fraungofer difraksiyasi nima?
12. Fraungofer difraksiyasining Frenel difraksiyasidan asosiy farqi nimada?
13. Qanday shart bajarilganda tirqishdan hosil bo’ladigan difraksion manzara maksimumi kuzatiladi?
14. Intensivliklar minimumlarining o’rni qanday shartni qanoatlantiradi?
15. Natijaviy intensivlikni zonalarga bo’lish usuli bilan aniqlang.
16. Bosh maksimumga mos keluvchi intensivlik nimaga teng bo’ladi?
17. Intensivlik minimumlari soni qanday aniqlanadi?
18. Ikkinchi tirqishning qo’shilishi difraksion manzaraga qanday ta’sir ko’rsatadi?
19. Ikkita tirqishdan bo’ladigan difraksiyada maksimumlar intensivliklarining nisbatlari qanday ko’rinishda bo’ladi?
20. Qo’shimcha minimumlarning hosil bo’lishiga sabab nima?
