Modul №1 optika fanining rivojlanish tarixi

Tayanch iboralar:
Anizoptropiya, mikroanizotropiya, makroanizotropiya, sun’iy anizotropiya, optik faol moddalar, o’ngga va chapga aylantiruvchi moddalar, enantiomorf kristallar.


Mavzu bo’yicha savollar.
1. Sun’iy anizatropiya nima?
2. Mexanik ta’sir natijasida sun’iy anizotropiyani yazaga keltirishni tushuntirib bering.
3. Magnit maydonida nurlarning ikkilanib sinishini tushuntiring.
4. Magnit maydonida yuzaga keladigan anizotropiyani tushuntiring.
5. Qutblanish tekisligining aylanishiga sabab nima?
6. Optik faol moddalar qanday moddalar?
19-MAVZU: QUTBLANISH TEKISLIGINING AYLANISHI. SAXARIMETR. ZEYEMAN EFFEKTI.


Reja:
1. Qutblanish tekisligining aylanishi.
2. Qutblangan nurlar yordamida suyuqlik va gazlarning xossalarini o’rganish.
3. Saxarimetriya.


Yorug’lik qutblanish tekisligining aylanishi.
1. Tabiiy aylanish. Yassi qutblangan yorug’lik ba’zi moddalar orqali o’tganda yorug’lik vektori tebranish tekisligining aylanishi kuzatiladi, yoki qutblanish tekisligining aylanishi kuzatiladi. Bunday xossaga ega bo’lgan moddalar optikaviy faol moddalar deyiladi. Kristall jismlar (kvars, kinovar), sof suyuqliklar (skipidar, nikotin), optikaviy faol moddalarning nofaol erituvchilardagi eritmalari (qand, vino kislotasi va boshqalarning suvdagi eritmalari) shular qatoriga kiradi.
Qutblanish tekisligining aylanishini Arago (1811 y.) kvarsda nurning ikkilanib sinishini o’rganishda kashf qilgan.
To’lqin uzunligining tayinli qiymatida qutblanish tekisligining buralish burchagi moddaning qalinligiga proporsional bo’ladi.
(19.1)
α -koeffitsiyent aylanish doimiysi deb ataladi. U har millimetrga to’g’ri keladigan burchak graduslari bilan ifodalanadi. Aylanish doimiysi to’lqin uzunligiga bog’liq bo’ladi. Masalan, kvars uchun sariq nurlarda ( ) , binafsha nurlarda esa ( ), .
Eritmalarda qutblanish tekisligining o’ngga va chapga aylanishini Paster (1848 y.) aniqlagan. Bio (1831 y.) tajribalar orqali eritmalarda qutblanish tekisligining aylanish burchagi nurning eritmadagi l yo’liga va aktiv moddaning c konsentratsiyasiga proporsionaldir degan.
(19.2)
bu ifodada  - solishtirma aylanish doimiysi deyiladi.
Aylanish koeffitsiyenti to’lqin uzunligining kvadratiga taxminan proporsional bo’ladi. Umuman olganda,  ortganda  kamayadi. Drudening tajribada tasdiqlangan
formulasi quyidagicha:
(19.3)
bu yerda _i -moddaning yutilish tasmalarining to’lqin uzunligi.
Qutblanish tekisligining aylanishiga qarab, optikaviy faol moddalar o’ngga va chapga aylantiruvchi moddalarga bo’linadi. Agar nurga qarama-qarshi qarab turilsa, o’ngga aylantiruvchi moddalarda qutblanish tekisligi soat strelkasi bo’yicha, chapga aylantiruvchi moddalarda esa soat strelkasiga teskari aylanadi. Hamma optikaviy faol moddalar yuqoridagi ikki xil ko’rinishda bo’ladi. Bir ko’rinishdagi moddaning molekulalari yoki kristallari ikkinchi ko’rinishdagi modda molekulalari yoki kristallarining ko’zgudagi aksi bo’ladi. Bunday kristallarga enantiomorf kristallar deyiladi. Frenel qutblanish tekisligining aylanishini quyidagicha tushuntiradi. Optikaviy faol moddalarda o’ng va chap doiraviy qutblangan nurlarning tezligi har xil bo’ladi. D oira bo’yicha qutblangan ikkita E₁ va E₂ yorug’lik vektorlarining geometrik yig’indisi E hamisha bitta P tekislikda yotadi ( a rasm). Agar ikkala to’lqinning tezligi bir xil bo’lmay qolsa, E₁ va E₂ vektorlardan biri modda orqali o’tishda o’z aylanishi bo’yicha ikkinchisidan orqada qola boshlaydi. Natijada E vektor yotgan P’ tekislik P tekislikka nisbatan buriladi (b rasm).