Modul №1 optika fanining rivojlanish tarixi

1. Mexanik deformatsiyada yuzaga keladigan anizotropiya. Mexanik deformatsiyalarda nurning ikkiga ajralib sinishini Zeyebek (1813 y.) va Bryuster (1815 y.) kashf qilganlar. Jismga MN bo’ylab F kuch ta’sir esta, bu yo’nalish jismning optik o’qi kabi bo’ladi.
B u va unga tik yo’nalishlarda yuz beradigan tebranishlarga tegishli va sindirish ko’rsatkichlar bir-biridan maksimal farq qilali. N₁ va N₂ qutblagichlar. Tajribalar ko’rsatadiki, anizotropiya o’lchovi bo’lgan ayirma mexanik kuchlanish kattaligiga to’g’ri proporsionaldir:
(18.1)
bu yerda: k - moddaning doimiysi.
Nurlar l qalinlikdagi moddadan o’tgan vaqtida quyidagi fazalar farqiyuzaga keladi:
(18.2)
Sindirish ko’rsatkichlarining ayirmasi materialga qarab, manfiy yoki musbat bo’lishi mumkin.
2. Elektr maydonida yuzaga keladigan anizotropiya (Kerr samarasi).
1875 y.da Kerr suyuqlik va amorf qattiq jismlarda elektr maydoni ta’siri natijasida nurlarning sun’iy ikkilanib sinish hodisasi yuzaga kelishini kuzatdi. Bu hodisaga Kerr samarasi deyiladi. 1930 y.da Kerr samarasi gazlarda ham kuzatildi. Elektr maydoni ta’siri natijasida modda bir o’qli kristallga o’xshab qoladi. Bu optik o’q elektr maydoni kuchlanganligi vektorining yo’nalishi bilan mos keladi.
Tajribalar ko’rsatadiki, ayirma e ning kvadratiga proporsional bo’ladi:
(18.3)
l uzunlikdagi oddiy va g’ayrioddiy nurlarning yo’llar farqi
(18.4)
yoki fazalar farqi:
(18.5)
ga teng bo’ladi. Bunda V modda uchun Kerr doimiysi deyiladi.  ning e ga kvadratik bog’liq bo’lishi faza farqining elektr maydoni kuchlanganligi vektorining yo’nalishiga bog’liq bo’lmasligini bildiradi.
3. Magnit maydonida ta’sirida ikkilanib sinish (Kotton-Mutton hodisasi)
Modda molekulalari qo’shimcha ravishda o’zgarmas magnit momentiga ega bo’lsa (paramagnit jismlar), tashqi kuchli magnit maydoni ta’siri natijasida bu molekulalarning magnit momentlari tashqi maydon yo’nalishida oriyentirlanib qoladi. Yorug’lik bunday muhitdan o’tgan vaqtda ikkilanib sinar ekan. Bunga Kotton-Mutton hodisasi deyiladi.
Magnit maydonida nurlarning sindirish ko’rsatkichlari ayirmasi:

va
(18.6)