-

Шахидликнинг асл мохияти.

Шахидлик ислом динига кўра, Аллохнинг ризоси йўлида фидойилик қилган, имони, этиқоди, номусини, Ватан озодлиги ва мустақиллигини сақлаш йўлида халок бўлган кишиларга Аллох томонидан бериладиган даражадир. Пайғамбаримиз ички касалликлар хуружи билан ўлган, жони, моли, ор-номуси химояси йўлида ва турли сабаблар билан фожеали халокатга учраган кишиларга хам шахидлик мақоми берилади, деб башорат қилганлар. Демак, ислом нуқтаи назарида бошқа савобли ишлар каби шахидлик хам мусулмон кишининг ихлосу этиқоди амали хамда мусибатларга сабр тоқат қилиши эвазига бериладиган мукофот экан. Аммо бизнинг асримизда ўзларини портлатиш, террор амалиётини амалгам ошириш йўли билан бегунох кишилар хаётига зомин бўлаётганлар – жиноят содир этган гунохкор бандалардир. Уларнинг шахидлик даво қилишларига хеч қандай шаръий асос йўқ.

“Ҳалифа”сўзининг мазмун - мохияти, хорирги кунда халифаликни тиклаш зарурий амаллардан ҳисобланмайди


Халифа сози арабча бўлиб маъноси “ўринбосар” дир. Қуръони Каримда Аллох Таоло одамзодни ҳалифа деб атаган. Масалан “Бақара” сурасининг 30-оятида “Есланг, (ей Мухаммад!) Паббингиз фаришталарга Мен Ерда халифамни (инсонни) яратмоқчиман, деди”- дейилган. Яна “Аъном” ва “Юсуф” сураларида хам “Ей инсонлар!” сизларни ер юзига халифа (ега) қилиб қўйдим”-дейилган. Зеро инсон Ерда Аллохнинг иродаси ва ризосига муофиқ равишда эзгулик ва хайли ишларни амалга ошириши юзасидан мажозий маънода Аллохнинг ўринбосаридир. Ҳалифа деб шариатда диний хукмларни юритишда
________________________________________________________________________________________________________
Диний бағрикенглик ва мутассиблик. Ўзбекистон Мусулмонлари Идораси. Тошкент 2007 – йил. 70 – бет.

93
Расулуллохнинг ўринларини эгаллаган кишига айтилади. Лекин Мухаммаддан кейинги ҳалифалар хусусида Қуръони Каримда бирор ишора хам йўқ. хадиси шарифларда эса, Пайғамбардан кегин у зотни йўқлигини билдирмаслик, то одамлар Пайғамбарсиз хам Аллохнинг дини давом этиши мумкинлигини англаб еткунларига қадар 30 йил ўринбосарлик, яъни ҳалифалик давом этиши тўғрисида қайд этилган. Ўттиз йилдан кегин халифалик эмас, балки подшохлик ва амирликлар бошланиб кетиши тўғрисида хам Пайғамбаримиз ўзлари хабар берганлар. Лекин шунга қарамай мазкур 30 йилдан кейинги амир ва подшохларни хам ҳалифалар деб аташ одат бўлган. Демак, Росулуллохнинг вафотларидан кегинги ўттиз йил ичида ислом жамиятини бошқарган хукумдорлар (асосан, Абу Бакир, Умар, Усмон, Али ва имом Хасанлар) Пайғамбар ўринбосарларидирлар. Кейинги хукмдорлар эса, гарчи ҳалифа деб аталган бўлсалар-да, аслида амирлар ёки подшохлардир. Ислом тарихига кўра Пайғамбардан кейинги ўттиз йиллик ҳалифалик “комил ҳалифалик” хисобланади ва шу даврдаги ҳалифалар “хулафойи рошидин” яъни тўғри ёл тутган ҳалифалар деб аталганлар. Улардан кейин келган амир ва подшохларни “ноқис ҳалифалик” деб атайдилар. Ҳалифаликни мазкур икки турга ажратиш асосан “Ҳизбут-таҳрир” каби диний-сиёсий оқимлар томонидан ихтиро этилган. Зеро, бу оқим аъзолари “комил ҳалифалик” ни тиклаш амри махол эканини яхши билишади уларнинг мақсади “ноқис ҳалифалик” номи билан бўлсада, хокимиятни қўлга олишдир. Қуръонда ҳалифалик бошқарувидаги давлат тузимини асослашга хизмат қиладиган бирор бир оятнинг ўзи йўқлигини такидлаш зарур. Шундай бўлса-да, хизбчилар байъат қилиш, яъни малум бир ҳалифани тан олиб, унга итоат қилиш мусулмончиликнинг асосий шартларидан деб хисоблайдилар. Вахоланки, исломда байъат инкор этилмайди. Аммо уни мусулмончиликнинг асосий шартларидан деб билиш хам ноўриндир. Зеро, Росулуллох даврларида хам исломга кирган мусулмонларнинг хаммаси келиб, у зотга байъат қилмаганлар. Балки диллари иймон билан мунаввар бўлгани, узоқдан бўлса хам Пайғамбаримизи тасдиқ этгани етарли бўлган. Хизбчиларнинг хозирги кунда “байъатсиз яшаш жоиз эмас, байъатсиз дунёдан ўтиш-жохилият ўлими”, -деб мусулмонларнинг дилига шубха ва изтироб солишлари мутлақо асоссиздир. Уларнинг сўзича хар бир мусулмон ҳалифанинг қўл остида яшаши зарур ва у билан байъат қилиши фарз. Бу билан улар хозирда йўқ бўлган байъат туфайли хамма мусулмонларни гўёки фарз, яъни Аллох буюрган ишни бажармаётган гунохкорларга чиқариб қўймоқда. Ислом қонунчилигига кўра, мусулмонларга фарз бўлган амаллар фақатгина Қуръонда очиқ-ойдин баён қилинган кўрсатмага биноан жорий бўлади. Бундан хизбчиларнинг байъати ҳеч бир асоссиз фарз

________________________________________________________________________________________________________
Диний бағрикенглик ва мутассиблик. Ўзбекистон Мусулмонлари Идораси. Тошкент 2007 – йил. 70 – бет.

94
даражасига кўтараётганлари тушинилади. Расулуллох вафот этишлари билан мусулмонлар дархол Абу Бакирга байъат қилиш иши билан машғул бўлганликларининг асосий сабаби, унинг зарур бўлганлигидан эмас, балки Пайғамбарнинг ишлари лоақал 30 йил давом этмаса исломга кирганлар яна эски динларига қайтиб кетишлари эхтимоли бўлганидан деб қаралади. 30 йилдан кегин эса, Пайғамбарсиз хам ислом дини давом этиши мумкин эканига қаноат хосил бўлиши табиий эди. Хизбчилар ўз даволарини асослаш учун Мухаммад Пайғамбарнинг “Мендан кегин бир кун ҳам ҳалифасиз яшамангиз .., кимки ҳалифага баят (яъни Байъат ўтмишда фуқаро томонидан давлат бошлиғига итоат этиш, хиёнат қилмаслик, исён кўтармаслик, машаққатга сабр, неъматга шукр қилиш хақида бериладиган ахднома бўлган.) қилмасдан ўлса, жохилият ўлими билан ўлган бўлур”,- деган хадисларини хужжат қилиб келтиришди. Вахоланки Росулуллох вафотларини эшитган айрим мусулмонлар : “Пайғамбар ўлган бўлса унинг дини хам тугабди”, - деб исломдан қайтиб кетмасинлар, ўттиз йилга қадар ўзларининг ўринларида ҳалифалар диний бошқарувни давом эттирсинлар деб, қаттиқ тайинлаган эдилар. Шундай бўлди хам. Пайғамбаримиз вафотидан кегин кўп мусулмонлар диндан қайтиб кетдилар. Абу Бакир икки йилгача бундай кишиларни исломга қайтаришдек мушкул вазифа билан банд бўлдилар. Бир сўз билан айтганда мўтадил фикирловчи уламолар халифага байъат қилиш зарурлигини ўттиз йил мобайнида амал қиладиган буйруқ деб билиб келдилар. Хизбчилар эса, уни асоссиз равишда хозирги кунда хам тадбиқ этмоқчи бўладилар. Хозирги асримизда ҳалифаликни тиклаш мумкин эмаслиги ўз-ўзидан маълум. Чунки ҳалифалик бу бутун дунё мусулмонлари устидан хукмронлик қилиш демакдир. Дунё мусулмонлари эса, турли тузумдаги мустақил давлатларнинг фуқароларидир. Улар халифага эмас, ўзларининг давлат рахбарлари ва дин пешволарига итоат қиладилар. Ҳалифаликнинг талаблари саналган дунё мусулмонларининг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий жихатдан якка бошқарувга бўйсунишлари алсо мумкин эмас. Ҳалифаликни тиклаш таклифини арабларнинг ўзлари хам хозиргача қабул қилган эмас. Фақатгина “Хибут-тахрир”, “ИШИД” каби оқимларнинг аъзолари бу фикрни олдинга сурмоқда холос. Хизб адабиётларида халифалик шартларида олтитаси қайд этилади. Вахоланки бу олий мансабга бўлаётган кишида бир неча мухим шартлар бўлиши лозим. Жумладан хибчилар ўзлари санаб ўтган ҳалифалик шартларида ҳалифа :