«mikroiqtisodiyot»

Javob: (4) – funksiya orqali Robinzonni ishlab chiqarish imkoniyatlari chizig'ini va 8 soatlik ish kunida kokos va baliq ishlab chiqarishning barcha kombinatsiyalarini aniqlash mumkin.

3. Fermerda ball boniteti har-xil bo'lgan uchta ekin maydoni bor. U bu maydonlarga budoy yoki paxta ekishi mumkin. 1-maydondan 160 t kartoshka yoki 50 t budoy, 2-maydondan 300 t kartoshka yoki 100 t budoy, 3-maydondan esa 140 t kartoshka yoki 60 t budoy olishi mumkin. Fermerning hosil imkoniyati chizig'ini grafikda tasvirlang.
Yechimi:
1-maydondan 160 t kartoshka yoki 50 t bug’doy;

2-maydondan 300 t kartoshka yoki

Mustaqil ishlash uchun masala va topshiriqlar
1. Ma’lum bolishicha, “ABS” neft kompaniyasi kuniga 150 tonna mahsulotni iste’molchilarga yetkazib beradi. Kompaniya faqat 2 turdagi mahsulotlar benzin va dizel yoqilisini ishlab chiqaradi. Dizel yoqilisining benzinga nisbatan chekli transformatsiya koeffisenti - 0.5 ga teng.

a) Benzin va dizel yoqilisi uchun kompaniyaning 1 oylik ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i chizilsin.

b) Yangi texnologiya kelishi bilan ishlab chiqarish hajmi 20% ga va benzin olish imkoniyati oldingiga nisbatan 30% ga ortdi. Kompaniyaning yangi ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i oldingisidan qanday farq qilishini izohlang?

c) Agar, benzin ishlab chiqarishni grafikning X o’qiga joylashtiradigan bo'lsak, ishlab chiqarish imkoniyati chizig'ining yotiqlik koeffisenti oldingi ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i yotiqlik koeffisentidan necha foizga farq qiladi?

2. Fermerda 3 ta bir xil olchamdagi lekin har xil unumdorlikka ega yer maydoni bor. Fermer bu yerlarda kartoshka, sholom va budoy yetishtirmoqchi. U birinchi maydondan 20 t kartoshka yoki 8 t sholom yoki 4 t budoy olishi mumkin, ikkinchi maydondan esa mos ravishda 15 t, 9 t va 2 t, uchinchisidan esa 12 t, 7 t va 3 t. Agar fermerda A t (A<15) sholom yetkazib berish majburiyati bo'lsa, fermerning ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i aks ettirilsin.
3. Fermerda 2 ta har xil unumdorlikka ega yer maydoni mavjud. Bu maydonlarda u sabzi, turp va pomidor yetishtirmoqchi. Fermer birinchi maydondan 50 t sabzi yoki 20 t turp yoki 10 t pomidor yetishtira oladi, ikkinchi maydondan esa esa mos ravishda 20 t sabzi, 10 t turp, 8 t pomidor yetishtirishi mumkin.

a) Agar fermer uchun 10 t turp yetishtirish shart bo'lsa, uning ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i chizilsin.

b) Fermer bir vaqtning o'zida 10 t sholom, 7 t pomidor va 25 t sabzi yetishtira oladimi?

4. Sirali tumanida 2 ta fermer xo’jaligi kartoshka va sabzi yetishtirish bilan shuullanadi. Birinchi fermer o'zining 100 gektarlik yeridan 3000 t kartoshka yoki 2000 t sabzi olishi mumkin, ikinchi fermer o'zining 150 gektarlik yer maydonidan 4800 t kartoshka yoki 2400 t sabzi olishi mumkin.

a) Umumiy ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i chizilsin.

b) Agar fermer xo’jaliklari o’rtasida erkin savdo yo’lga qo’yilsa, umumiy ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i qanday o'zgaradi?

5. Komilovlar va Zoirovlar oilasi soat va telefon ishlab chiqarishadi. 1 ta soat va 1 ta telefon ishlab chiqarish uchun ketgan vaqt soat hisobida jadvalda aks ettirilgan

Mahsulot turi	Komilovlar	Zoirovlar
Soat	8	15
Telefon	10	12

Agar bir oydagi ish soati har bir oila uchun 240 soatni tashkil etsa, ularning alohida va umumiy ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i chizilsin.

6. Quyida Qozoiston va Turkmaniston davlatlarining ishlab chiqarish quvvatlari haqidagi ma’lumot keltirilgan:

Davlatlar	1 tonna mahsulotga ketgan vaqt			Yillik vaqt fondi, soatda
	Budoy	Paxta
Qozoiston	24	30	2400
Turkmaniston	15	10	1500

1. 
   Absolyut va nisbiy ustunlik haqida nima deyish mumkin?
   
2. 
   Davlatlarning o'zaro savdosida bezarar savdo nisbatlari aniqlansin.
   
3. 
   Qanday almashinuv ikki tomon uchun maksimal foyda beradi?
   

7. “Neft-benzin” ishlab chiqarish quvvatlari jadvalini qaraymiz. 4 ta chorak bo'yicha ham ishlab chiqarish sarflari o'zgarmas va mahsulot ishlab chiqarish hajmi quyidagicha bo'lgan:

Chorak	Neft, mln t	Benzin, mln t
Birinchi	14	4.0
Ikkinchi	10	5.0
Uchinchi	7	5.7
To’rtinchi	5	6.1

Kelgusi chorakda 8 mln tonnadan kam bolmagan neft va 5.55 mln tonnadan kam bolmagan benzin mahsulotlarini resurslar harajatini ozgartirmagan holda ishlab chiqarish mumkinmi?

8. Firma faqat 2 turdagi mahsulot soat va sumka ishlab chiqaradi. Agar u bor imkoniyatini soat ishlab chiqarishga qaratsa 1 oyda 5000 ta soat ishlab chiqadi. Agar firma faqat sumka ishlab chiqarsa 2000 ta sumka ishlab chiqara oladi. Ikkala mahsulotdan bir vaqtda ishlab chiqarish imkoniyatlari jadvalda aks ettirilgan

:

Ishlab chiqarish imkoniyatlari	Soat ishlab chiqarish hajmi, dona	Sumka ishlab chiqarish hajmi, dona
1	5000	0
2	4600	200
3	4000	400
5	3500	700
6	2500	1100
7	1100	1500
8	0	2000

Jadval ma’lumotlaridan foydalani'b ishlab chiqarish imkoniyati chizig'i chizilsin.
3-MAVZU. TALAB VA TAKLIF TAHLILI ASOSLARI.
Reja:

1. Talab va unga ta’sir etuvchi omillar.

2. Taklif va unga ta’sir etuvchi omillar.

3. Talab va taklif qonynlari.

Bozor iqtisodiyotining ob’yektiv qonunlaridan biri talab va taklif qonunidir. Bu qonun yordamida bozor iqtisodiy mexanizmlar bilan boshqariladi. Bozordagi talab va taklifning nisbatiga qarab ishlab chiqarish sur’atlari va strukturasi tashkil topadi. Shuning uchun talab va taklif qonunini o'rganmay turib, bozor iqtisodiyoti fanlarini o'zlashtirib bo'lmaydi.

Talab - pul bilan ta’minlangan ehtiyoj yoki Iste’molchilarning ma’lum narxda ma’lum davrda sotib olishni hohlagan bunga imkoni bo'lgan tovar va xizmatlar miqdori tushuniladi.

Talab - ite’molchining ma'lum bir vaqt davrida talab etilayotgan mahsulotni bozor narxidagi shkala bilan xarakterlanishidir. Talab o'zgarishga baholi va bahosiz omillar ta’sir ko'rsatadi. Baho omillari - talab hajmini o'zgarishini belgilovchi egri chiziqdagi nuqtalarni ko'rsatadi. Talab dinamikasining narxga uisbatan teskari bog'liqligi 3 ta sabab bilan tushuntiriladi: birinchidan, narxning pasayishi, Iste’molchilar sonini ko'paytiradi. ikkinchidan narxning pasayishi Iste’molchilarning sotib olish imkoniyatini oshiradi chunchidan bozorlarning to’lishini, har bir qo'shimcha birlik mahsulotning foydaliligini kamaytirishga olib keladi, shuning uchun Iste’molchilar iloji boricha ushbu tovarni pastroq narxda sotib olishga harakat qiladilar. Demak. baholi omillar talab kattaligining o'zgarishiga olib keladi va talab egri chizig'i ma’lum yo’nalishda siljiydi.

Shu bilan birga talabga bahosiz omillar (iste’molchilar didi, daromadi, iste’molchilar soni va boshqalar) ta’sir ko'rsatadi.

Bahosiz omillarning harakati talabning o'zgarishiga olib keladi va talab egri chizig'ini, agar^; o’savotgan bolsa, ongga; agar kamayayotgan bolsa, chap tomonga siljitadi.

Taklif - biron bir mahsulotni ishlab chiqarish va bozorda sotish hajmidir. Taklif ham shkalalar yordamida xarakterlanadi. Unda ishlab chiqarish ma’lum davr mobaynida turli xil tovarlarni ishlab chiqarish va shu davrdagi baholarda Iste’molchilarga taklif qiladi. Taklif dinamikasiga ham baholi va bahosiz omiillar ta’sir ko'rsatadi.

Taklif hajmining bahoga nisbatan bog'liqligi taklif qonuni bilan ifodalanadi va taklif egri chizig'ida aks ettiriladi. Taklif va baho o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni , ishlab chiqarish omillari unumdorligining pasayishi qonuni bilan tushuntirish mumkin. Narxning o'zgarish taklif xajmini ham o'zgartiradi.

Bahosiz omillarning ta’siri natijasida ham. taklif o'zgaradi. Bunda, agar taklif o’sayotgan bo’Isa, egri chiziq o’ngga, agar kamayotgan bo'lsa chapga siljiydi. Taklifga ta’sir qiluvchi bahosiz omillarga ishlab chiqarish resurslari narxi, ishlab chiqarish texnologiyasining o'zgarishi, bozor strukturasi, davlatning soliq borasidagi siyosati kiradi.

Talab va taklif qonuniga ko'ra, bozordagi talab va taklif faqat miqdoran emas, balki o'zining tarkibi jihatdan. ularning koordinaciyasi baho mexanizmi va raqobat asosida yuzaga keladi.

Qoidaga asosan, bozor iqtisodiyotida talab omillari yoki taklif omillari amal qiladi, lekin talab va taklif omillarining birgalikdagi amal qilish hollari ham uchraydi. Ular o'zaro tenglashganda baho muvozanatini keltirib chiqaradi. Kelib chiqadigan mahsulotni ortiqchaligi va taqchilligi bozor iqtisodiyotining samaradorligini pasaytiradi.

Mashulotning maqsadi.

1. 
   ’’Bozor talabi" va "bozor taklifi" tushunchalarini aniqlash.
   
2. 
   Talab va taklifga ta'sir etuvchi asosiy omillarni organish.
   
3. 
   Talab va taklifning grafik tarzda ko’rinishlarini tushunish.
   
4. 
   Bozor muvozanati qanday va nima uchun ozgarishini tushuntirish.
   

Asosiy termin va tushunchalar.

1. 
   Biror tovarning narxi va talab hajmi ortasidagi bogliqligining
   

gralik tarzda ifodalanishi.

2. 
   Ma’lum vaqtda ma’lum narxlarda istemolchining, tovarlarni sotib olish hoxishlari va imkonivatlari.
   
3. 
   Bir tovar narxining oshishi, ikkinchi tovarga bo'lgan talabni kamaytiradi.
   
4. 
   Taklif qilinayotgan tovarning narxi va sotuvchining ushbu tovarni taklif qilish va sotish hohishi o‘rtasidagi bog'liqlikning gratlk tarzda ilbdalanishi.
   
5. 
   Ma’lum davr mobaynida aniq tovarlarni ishlab chiqarish va shu davrdagi baholarda itaklif qilish.
   
6. 
   Taklif va talabga shunday baho belgilanadiki, natijada ularning hajmi o'zaro tenglashgan.
   
7. 
   Bir tovar narxining oshishi, ikkinchi tovarga bo'lgan talabni ham oshiradi.
   
8. 
   Iste’molchilarning tovarlarni sotib olish hohish va imkoniyatlarning bahosiz omillarga bolangan holda tovarlar sonining o'zgarishi.
   
9. 
   Ma’lum davr mobaynida turli xil tovarlarni ishlab chiqarish va aniq baholarda iste’molchilarga taklif qilish (bozordagi taklif).
   
10. 
    Tovar narxi va sotib olish talabi kattaligiga teskari mutanosiblikda bo'lgan prinsip.
    

2. 
   Ishlab chiqaruvchilarning tovarlarni taklif qilish va sotish hohishining bahosiz omillarga bolangan holda tovarlar sonining o'zgarishi.
   

12. 
    Taklif qilinayotgan tovarlar soni va uning narxiga to'g'ri mutanosiblikda bo'lgan prinsip.
    
13. 
    Boshqa tovarlarni ham sotib olishni rad etmagan holda, biror tovarning narxi tushsa, Iste’molchi uni ko'proq hajmda sotib oladi.
    
14. 
    Bir tovarning fovdalshshgi ozidan oldingi tovarning foydaliligidan kamayib boradi.
    

1. 
   Talab egri chizig'i. 8. Talabning ozgarishi.
   
2. 
   Talab hajmi. 9. Bozor talabi.
   

3. Ozaro toldiruvchi tovarlar. 10. Talab qonuni.

4. Taklif egri chizig'i. 11. Taklifning o'zgarishi.

5. Taklif hajmi. 12. Taklif qonuni.

6. Bozor muvozanati. 13. Foyda samarasi.

7. O’rinbosar tovarlar. 14. Naflilikni pasayish qonuni.
Mavzuga doir masalalar

1. Biror bir tovarga bolgan talab va taklif funksiyalari bеrilgan bo'lsin,

Qd=100-1.5P

Qs=20+0.5P

Bеrilgan funksiyalardan foydalanib bozor muvozanatini aniqlang.

Yechimi:

Bizga ma’lumki, bozor muvozanati talab va taklif hajmlari o'zaro tеnglashganda ta’minlanadi. Q_e=Q_S=Q_D

Dеmak, 100-1.5P=20+0.5P2P=80P_e=40

Q_e= 100-1,5×40=40

Javob: Muvozanat narx 40 birlik, muvozanat hajm ham 40 birlikka teng
2.Ayollar shubasiga bo'lgan talab va taklif funksiyalari quyidagicha:

Q_D=P²-7P+12;

Q_S=3P-4.

Bеrilgan funksiyalardan foydalanib muvozanat narx va muvozanat hajm aniqlansin hamda grafikdagi ko'rinishi aks ettirilsin.

Yechimi:

P²-7P+12= 3P-4  P²-10P+16=0

D=b²-4ac=100-4×16=36
P₁=8; P₂=2

Birinchi muvozanatlik nuqta: P₁=2, Q₁=3×2-4=2.

Ikkinchi muvozanatlik nuqta: P₂=8, Q₂=3×8-4=20


Mustaqil ishlash uchun masala va topshiriqlar

1. 
   Quyidagi jadvalda konserva mahsulotlari bozoridagi turli holatlar to'grisida ma’lumot keltirilgan.
   

1 banka konserva bahosi	Talab hajmi	Taklif hajmi	Mahsulot ortiqchaligini yoki etislnnasligi
8	70	10
16	60	30
24	50	50
32	40	70
	30	<>0
40	30	90

Jadval malumotlari asosida har qaysi bozor holati uchun mahsulotning ortiqchaligi yoki etishmasligini hisoblang. Talab va taklif egri chiziqlarini chizib, muvozanat bahosini toping.

2. Quyidagi jadvalda elektrodvigatellar bozorida baholar va bu baholar bo’yichia ular talab va taklifi keltirilgan.

Baho	Talab hajmi	Taklif hajmi
10	32	4
20	28	7
30	24	10
40	20	13
50	17	16
60	12	19
70	8	22
80	4	25

Quyidagilar topilsin:

1. 
   Muvozanat baho.
   
2. 
   Agar elektrodvigatelg bahosi 30 som belgilansa, bozorda qanday holat vujudga keladi.
   
3. 
   Agar baho 70 som o'rnatilsa, bozorda qanday holat ro'y beradi.
   

4. 
   Quyidagi jadval ma'lumotlari asosida:
   

1. 
   x va y iste’molchilarning talab egri chizig'ini chizing. Abcissa oqida talab hajmini, ordinata oqida bahoni belgilang.
   

X iste’molchi			Y iste’molchi			Z iste’molchi
Baho	Talab hajmi	Baho		Talab hajmi	Baho		Talab hajmi
10	0	10		0	10		0
9	0	9		3	9		1
8	0	8		5	8		5
7	1	7		7	7		S
6	2	6		9	6		II
5	4	5		12	5		12
4	6	4		15	4		15
3	10	3		18	3		18
2	15	2		21	2		20
1	21	1		24	1		23
0	25	0		25	0		25

b)bozor talabi egri chizig'ini chizing.

v) faraz qilaylik x va y iste’molchilar tomonidan tovarga bolgan talab 2 baravar oshdi, lekin z iste’molchining talabi yarmiga kamaydi. Ana shu holat uchun x,y,z iste’molchilarning talab egri chizigini va bozor talabini tasvirlnang.