Microsoft Word Mineral va petro lat doc

Debay usuli shunday muhim afzalliklarga egaki, u mineral massalarni shu bilan birga yashirin kristallangan va mayin dispers moddalarni ham o‘rganishga imkon beradi. Shuning uchun ham mineraloglar ishida minerallarni aniqlash maqsadida keng qo‘llaniladi. Odatda «debaegramma» deb aytiladigan rentgenogramma maxsus kamerada yorug‘lik sezuvchi plyonkaga tushirib olinadi. Shu plyonka ishlanganidan keyin unda to‘q-ochligi turli bo‘lgan chiziqlar-yoychalar ko‘rinadi (tekshirilayotgan modda kukuni bo‘laklarining zichroq joylashgan tekisliklaridan qaytgan rentgen nuri konuslari bilan hosil qilingan halqalarning qismi). Olingan debaegrammani tashqi ko‘rinishidan tekshirilayotgan moddaga o‘xshab ketadigan tekshirib ko‘rilgan boshqa moddalar debaegrammasi bilan taqqoslab (chiziqlarning to‘qochligiga va tekisliklar orasidagi hisoblab chiqilgan masofaga qarab) berilgan mineralni aniq bilish mumkin.

Termik tahlil amaliy ish uchun rus akademik olimi N.S.Kurnakov tomonidan kiritilgan bo‘lib, u haroratning ko‘tarilishi bilan o‘sha tekshirilayotgan mineralda yuz beradigan o‘zgarishlarga fizik va kimyoviy almashinishlarga (suvning ajralishi, oksidlanishi, qaytarilishi, boshqa polimorf turiga o‘tish va h.k.) bog‘liq bo‘lgan endo- va ekzotermik effektlarni bilish maqsadida moddalarning qizdirish (yoki sovitish) egri chiziqlarini olishdan iboratdir.

Egri chiziqlarni yozib borish odatda avtomatik ravishda maxsus to‘siq bilan ajratib qo‘yilgan tigelga tushirib qo‘yilgan kombinatsiyalashtirilgan (oddiy va differensial) termopara bilan tutash yozib boruvchi pirometr yordamida bajariladi.

Bu usul mineralogiyaning amaliy ishlarida ko‘z bilan (yoki boshqa usul bilan) aniqlash qiyin bo‘lgan yashirin kristallangan va mayin dispers moddalarni tekshirishda qo‘llaniladi. Bir qator mineral mahsulotlar (kaolin, glinozem gidratlari, temir gidrooksidlari, karbonatlar, xloritlar va boshqa minerallar) uchun mineral turlarini aniqlashga yordam beradi.

Kimyoviy tahlil – bu asosiy tekshirish usulidir.

Kimyoviy tahlil uchun tayyorlangan material ilgari spektral tahlil qilinmagan bo‘lsa, avval shunday taxlil qilinishi kerak.

To‘liq kimyoviy tahlildan og‘irlik foizi hisobida olingan ma’lumotlarni mineralning kimyoviy formulasini ishlab chiqish uchun atom (molekulyar) miqdoriga aylantirib hisoblab chiqish kerak. Shu maqsadda har qaysi elementning (oksidning) og‘irlik miqdori atom og‘irligiga (oksidning «molekulyar» og‘irligiga) bo‘linadi. Olingan son mineral tarkibiga kiruvchi shu elementlarning (oksidlarning) qanday nisbatda bo‘lganligini ko‘rsatishi lozim. Shuni uqtirib o‘tish kerakki, komponentlar (elementlar)ning kimyoviy tahlillardan olingan ma’lumotlardan hisoblab chiqilgan nisbati o‘sha tahlillarning etarli darajada juda aniq bo‘lmasligidan yoki boshqa sabablarga ko‘ra hech vaqt butun sonlar nisbatida bo‘lmaydi. Buni ko‘rsatish uchun ikkita misol keltiramiz.

2-jadval