Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

Abderalik Demokritning (miloddan avvalgi 460 - 370 yillar) 
butun koinot, shu jumladan, yerimiz, barcha buyumlar, odamlar, 
hayvonlar ham modda jihatidan bir xil, lekin shakl va hajm jihatidan 
turlicha eng mayda zarra - atomlardan iborat, degan ta'limoti qadimgi 
yunon falsafasining cho‘qqisi bo‘lgan. Demokrit ta'limotiga ko‘ra
1
, 
atom - abadiy va o‘zgarmas materiyaning eng mayda bo‘lagi bo‘lib, 
uning o‘zi bo‘linmaydi (“atom” - qadimgi yunon tilida “bo‘linmas”). 
Arxaik davr va klassik davrning birinchi yarmi faylasuflari tabiat 
va koinotni o‘rganishga katta ahamiyat beradilar. Lekin bilimlar 
                                                 
1
 Zimmermann A., Geschichtslose und schriftlose Völker in Spreeathen: 
Anthropologie als Kritik der Geschichts-wissenschaft im Kaiserreich, in 
“Zeitschrift für Geschichtswissenschaft”, 1999, 47/3, pp. 197-210. 

---

 
 
313
birikib, ijtimoiy munosabatlar murakkablashib borgan sari, qadimgi 
yunon faylasuflari oldida yangi muammolar paydo bo‘ldi. Bu 
muammolar miloddan avvalgi V asrning ikkinchi yarmida yangi 
tipdagi faylasuf va falsafada bir qancha yangi oqimlarni vujudga 
keltirdiki, bu falsafiy oqimlar vakillari sofistlar, ya'ni donishmandlar 
degan umumiy nom oldilar. Miloddan avvalgi V asrda Yunoniston, 
ayniqsa, Afina va boshqa demokratik polislardagi Shart-Sharoit 
suxandonlik-tinglovchilarni va suhbatdoshlarni ishontirish san'atini 
egallash ehtiyojini yuzaga keltirdi. Donishmandlik muallimlari - 
sofistlar tegishli haq badaliga istagan kishiga suxandonlik san'ati va 
turli bilimlarni o‘rgatardilar. Ularning ta'limoti sub'yektiv va 
anarxistik ta'limot edi. 
Atoqli faylasuf Sokrat - Suqrot (miloddan avvalgi 471 - 399 
yillar) sofistlar orasidan ajralib chiqqan. Sokrat ham aql, ham inson 
muammosiga qiziqar, o‘z umri davomida bironta ham asar 
yozmaganligiga qaramay, uning falsafasi juda mashhur va ko‘plab 
shogirdlarga ega bo‘lgan. Sokrat maktabda dars bermas, ma'ruza 
o‘qimas, balki shahar, bozor, odam gavjum joylar, afinaliklarning 
sevadigan sayilgohi Propileya va boshqa joylarni aylanar va 
shogirdlari bilan suhbat qurardi. Sokratning nafaqat aristokrat va 
boylardan, balki oddiy kishilar orasidan ham shogirdlari ko‘p bo‘lgan. 
Idealistik falsafa miloddan avvalgi IV asrning birinchi yarmida 
yashagan atoqli faylasuf Platon - Aflotun (miloddan avvalgi 427 - 347 
yillar) asarlarida yanada rivojlantirildi. Platon zodagon va boy oiladan 
bo‘lib, yaxshi tarbiya va ma'lumot olgan. U Sokratning shogirdi 
bo‘lib, ustozining suhbatlarini qog‘ozga tushirib olgan. 
Platon ob'yektiv idealist bo‘lib, ya'ni ob'yektiv olamning 
mavjudligini tan olar, lekin uni faqat narigi dunyoga xos real g‘oyalar 
olamining mahsuli deb hisoblardi. Uning fikricha, masalan, narigi 
dunyoda ot g‘oyasi mavjud bo‘lib, u bu dunyoda real ot shaklida 
gavdalangan. Masalan, stol, turli hayvonlar kabi g‘oyalar mavjud, 
ammo real buyumlar ularning in'ikosi, gavdalanishi, xolos. Platonning 
fikricha, haqiqat alohida emas, balki faqat umumiydir. Otlar turlicha, 
ular tug‘iladi, o‘ladi, ammo ot g‘oyasining o‘zi abadiy va o‘zgarmas. 
Platonning fikricha, g‘oya narsalarning nihoyasiga yetgan 
umumlashuvidir.  

---

 
 
314
Mashhur  Aristotel - Arastu (miloddan avvalgi 384 - 322 yillar) 
qadimgi Yunonistonning buyuk faylasufi va olimi bo‘lib, Makedoniya 
shohlari saroy tabibining o‘g‘li edi. Aristotel falsafasida ham 
materialistik, ham idealistik qarashlar uyg‘unlashgan. U real mavjud 
olamni tan olgan. U shakl va mazmun haqidagi ta'limotni yaratib, 
hodisaning mohiyati bilan hodisa qobig‘i, ya'ni shaklni o‘zaro 
farqlagan. Mazmun va shakl munosabatini Aristotel dialektik 
anglagan va izohlagan. 
Aristotel asarlarida o‘z davri madaniyatining yutuq va 
kamchiliklarini aks ettirgan. Aristotel falsafaning asosiy 
muammolariga dialektik nuqtai nazardan qarab, bir qancha fanlarga 
asos solgan. Butun tabiiy taraqqiyotni u qachonlardir “olamiy aql” 
tomonidan amalga oshirilgan dastlabki turtki bilan izohlagan. 
Aristotelni qadimgi Yunonistonning eng yirik esteti ham deyish 
mumkin. U “Poetika” - san'at mohiyati va uning jins va turlarga 
bo‘linishi haqidagi asarini yaratdi. Aristotel “Poetika”si san'atning 
tabiatiga oid keyingi davr barcha ta'limotlari uchun asos bo‘lib xizmat 
qildi. 
 Ellin madaniyati (miloddan avvalgi III - I asrlar). Ellinlar dunyoviy 
madaniyati murakkab va xilma-xil edi. U yunon madaniyatining 
hamda Yaqin Sharq mamlakatlari madaniyatining uyg‘unlashuvidan 
iborat bo‘lgan. 
Ellinizm davrida ayrim mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro aloqalar 
kuchaydi. Uzoq harbiy yurishlar, savdo maqsadidagi sayohatlar 
hamda YAqin Sharq mamlakatlariga ko‘chish qadimgi yunon va 
makedonlarning bilim doirasini kengaytirdi: ular Sharq madaniyati 
bilan avvalgiga nisbatan ko‘proq tanishdilar. Ikkinchi tomondan,