308
Lirika so‘zi o‘sha davr musiqa asbobi - lira nomidan olingan.
Odatda she'riy asarlar lira musiqasi jo‘rligida qiroat bilan o‘qilgan.
Yunon lirikasiga asos solgan dastlabki shoirlardan biri -
Arxilox Paros
orolida tug‘ilgan. U aristokratiya bilan demokratiya kurashida faol
ishtirok etgan. O‘z she'rlaridan birida Arxilox hayot yo‘lida omad goh
kelib, goh ketishi haqida so‘zlaydi. Agar “seni yengsalar, - der edi u, -
g‘am yema, uyga berkinib yig‘lama. Omad kelganda me'yorida
shodlan, kulfat tushganda me'yorida qayg‘ur.
Inson hayoti pinhona
ohangini angla”. Miloddan avvalgi VI asrda satirik poema yuzaga
keladi.
V.A.Jukovskiy tomonidan rus tiliga tarjima qilingan
“Sichqonlar va qurbaqalar urushi” poemasi buning yorqin namunasi.
Satirik poemalar gekzametr vaznida, ya'ni Gomer dostonlari yozilgan
she'r vaznida bitilgan.
San'at. Ana shu davrda yunon tasviriy san'ati vujudga kela
boshladi. Dastlab, bu san'at arxitektura va haykaltaroshlikda qadimgi
Sharq san'atidan ancha orqada qoladi. Lekin miloddan avvalgi VI asr
oxirlarida yunon san'ati gurkirab rivojlandi.
Dastlabki paytlarda yunon
me'morchiligi (arxitekturasi) nomukammal bo‘lgan. Miloddan avvalgi
VIII - VII asrlardagi yunon ibodatxonasi uch tomoni devorli va
to‘rtinchi tarafi ochiq yog‘och imoratdan iborat bo‘lgan. To‘rtinchi
tomondan tomni ushlab turish uchun oldida ustun tirkab qo‘yilgan.
Tosh me'morchiligi paydo bo‘lgach, ustunlar toshdan yasaladigan
bo‘ldi. Shu tariqa qator ustun (kolonna)lar paydo bo‘lgan. Miloddan
avvalgi VII asrda ibodatxonalar xom g‘ishtdan qurilgan. Keyinchalik
tosh ishlatish rivoj topdi. Miloddan avvalgi VII asr oxirlarida
ibodatxonalarning atrofiga ustunlar o‘rnatib, yangicha shaklda qurish
rasm bo‘ldi. Xuddi shu vaqtdan boshlab doriycha uslub paydo bo‘ldi.
Bu uslub uchun qator ustunlar xos.
Kolonna tagkursi, poydevor va
tepaqoshga bo‘lingan. Doriycha ustunlar qoshi oddiy, bezaksiz
bo‘lgan.
Yunonistonda haykaltaroshlik ham eng ibtidoiy shakllardan asta-
sekin mukammal ko‘rinish ola bordi. Miloddan avvalgi VIII asrda
ibodatxonalar uchun xudolarning yog‘och suratlari yasalgan.
Miloddan avvalgi VII asrda tosh haykallari paydo bo‘lgan. Dastlab bu
haykallar ibtidoiy shaklda edi. Masalan, Samoslik Geraning haykali
ana shunday, u yog‘ochdan yasalib, kiyintirilgan haykalga o‘xWardi.
Uning qomati deyarli bilinmaydi.
Haykal dum-dumaloq qilib
309
ishlangan. Miloddan avvalgi VII asr oxiri haykallari odamga o‘xshatib
ishlana boshlandi. Masalan, Demoslik
Artemidaning haykali ana
shunday. Unda garchi uning ko‘rinishi birmuncha ibtidoiy bo‘lsa ham,
qaddi-qomati aniq sezilib turadi. Bosh, gavda, qo‘l va oyoqlar bor,
lekin bularning hammasi yassi va sxematik ishlangan. Miloddan
avvalgi VI asrda qora figurali vazalar yasalgan, ya'ni tabiiy qizg‘ish
vazalar ustiga qora lak bilan rasmlar tushirilgan. Ba'zan rasmlar
boshdan oyoq “qirilgan” va so‘ng qizil, oq bo‘yoq bilan bo‘yalgan.
Faqat arxaik davr rasmlari shunday usul bilan ishlanardi. Korinf
sarg‘ish gilvata vazalari bilan shuhrat qozongan.
Miloddan avvalgi VI
asrda Attikada ishlab chiqarilgan lak davrimizga qadar o‘chmay
saqlanib qolgan.
Klassik davr yunon madaniyati. Hozirgi madaniyat ko‘p
ko‘rinishlari bilan qadimgi Yunonistonning ko‘p qirrali madaniyatiga
borib taqaladi. Fan va texnika hamda falsafa, adabiyot, arxitektura,
shuningdek, tasviriy san'atning turli shakllari - jahon madaniyatida
muvaffaqiyatli suratda rivojlanib kelgan.
Yunon teatri. Qadimgi yunon madaniyatining eng ajoyib hodisalaridan
biri - teatr. Teatr dehqonchilik homiysi - Dionis xudosi bayramida ijro
etiladigan xalq qo‘shiqlari va o‘yinlari asosida paydo bo‘lgan. Dionis
tabiat kuchlarini hosil qiluvchi ma'bud bo‘lib, unga sig‘inish
qishloq
xo‘jaligini yuritish mashaqqatlari va quvonchlarini aks ettirgan.
Qadimgi Yunoniston tabiiy Sharoitiga ko‘ra, qishloq xo‘jaligida,
asosan, uzum yetishtirilgan. Toklar barg chiqargan bahorda Dionisiya
bayrami o‘tkazilgan. Ayniqsa, bu bayram quvnoq kechgan, ya'ni yangi
vino ichilib, davra qurilib, lapar, qo‘shiq aytib, raqsga tushilgan.
Dionis Sharafiga aytiladigan marosim qo‘shig‘i - difiramb
ijrochilari echki terisiga o‘ralib chiqqanlar. Tragediya - ya'ni “takalar
qo‘shig‘i” ma'nosi shundan kelib chiqqan (yunoncha “tragos” - taka,
“de” - qo‘shiq demakdir). Difiramblardan yunon tragediyasi paydo
bo‘lgan.
Qadimgi Yunonistonda teatr tomoshalari ko‘ngilochar ish emas,
balki muqaddas burchni ado etish hisoblangan.
Unda har bir fuqaro
ishtirok etishi Shart bo‘lgan. Perikl zamonidan boshlab Afina
fuqarolariga teatrga borishi uchun davlat xazinasidan maxsus pul
ajratilgan. Teatr tarbiya maktabi bo‘lib, unda qo‘yiladigan pyesalarda
eng muhim axloq, siyosat va mafkuraviy masalalar bayon qilingan.
310
Teatr tomoshalari katta bayram kunlari bir necha marta qo‘yilgan va
qatorasiga bir necha kun davom etgan. Har safar uch tragediya va uch
komediya qo‘yilgan. Demak, yunonlar ertadan - kechgacha teatr
tomosha qilganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
