Microsoft Word Foydali qazilma end doc

3-jadval 
 
Ba’zi tog‘ jinslarining yemirilishidan hosil bo‘luvchi  
sochma konlar minerallarining assotsiatsiyasi 
(V.I.Smirnov bo‘yicha, biroz soddalashtirilgan) 
 
№ Manba 
jinslar 
Ma’dan 
minerallar 
1  Granitoidlar  
Ilmenit, rutil,sirkon, berill, monatsit 
2 Pegmatitli 
granitoidlar  Kassiterit, 
volframit, tantalit, kolumbit, torit, 
topaz, berill. 
3 Skarnli 
granitoidlar 
Magnetit, sheelit, kassiterit 
4 Gidrotermalitli 
granitoidlar 
Oltin, kinovar, volframit, kassiterit 
5 Plagiogranit-siyenitlar  Rutil, 
ilmenit, sirkon, korund, monatsit, 
kolumbit 
6 Gabbro-diabazlar 
Ilmenit, leykoksen, titanli magnetit 
7  Piroksenlar  
Platina, osmiyli iridiy, ilmenit, titanli magnetit
8  Peridotitlar  
Olmos, rutil, ilmenit 
9  O‘ta asosli karbonatli 
ishqoriy jinslar 
Piroxlor, apatit, ilmenit, titanli magnetit, 
tantalo-niobatlar 
 
Elyuvial sochmalar nurash mahsulotlarining o‘z o‘rnida qolgan 
qismi hisobiga hosil bo‘ladi. Shuning uchun ularning tarqalish chega-
rasi tub manbaning maydoniga mos keladi. Ular ba’zi bir yengil va 
eruvchan moddalarning yuvilib chiqib ketishi yoki chiqib ketmas-
ligiga qarab boyitilgan yoki boyitilmagan bo‘lishi mumkin. 
Elyuvial sochmalar ko‘proq quruq arid iqlimning boksitli, qis-
man nam gumid iqlimning gilli nurash qobig‘ida hosil bo‘ladi. Ular 
ochiq yoki yer yuzini tuproq, chim kabi qatlamlar bosishi natijasida 
yopiq holda uchraydi. Elyuvial sochmalar asosan suv ayirg‘ich 
platolarda linzasimon va ba’zida to‘p-to‘p uyumlar hosil qiladi. Foy-
dali minerallarning tub manbai ustida botiq relyef bo‘lsa, elyuvial 
sochmalar hosil bo‘lishi uchun eng qulay sharoit yuzaga keladi. 
Tanzaniyadagi olmos sochmalari xuddi shunday hosil bo‘lgan. 
Elyuvial sochmalarning amaliy ahamiyati katta emas. Lekin ko‘p 
mamlakatlarda elyuvial oltin sochmalari. Janubiy Afrikada olmos 
sochmalari, Uralda platina, Braziliyada badeleit, Zabaykalye, Indone-
ziya va boshqa joylarda kassiterit-kolumbit sochmalari sifatida 
mavjud. 

---

 
42
Delyuvial sochmalarning hosil bo‘lishida bo‘lakli jinslarning 
qiya yuza bo‘ylab sirg‘alib tushishi va saralanishi katta ahamiyatga 
ega. Delyuviyning o‘zini yuqoridan pastga tomon quyidagi uchta 
sohaga ajratish mumkin: 
1) tub manbaning intensiv nurash sohasi; 
2) nurash mahsulotlarining ko‘chirish sohasi; 
3) bo‘lakli mahsulotlarning to‘planish sohasi. 
Foydali minerallar ana shu uchinchi sohada, ayniqsa bahorning 
toshqin suvlari yordamida hosil bo‘ladi. Bunda kon hosil qiluvchi 
og‘ir minerallar delyuviyning tagiga cho‘kadi. Yengil bo‘lakchalar esa 
(ayniqsa yirikroqlari), delyuviyning ustki qismi bo‘ylab harakatlanadi 
va uning front qismida yotadi. 
Delyuvial sochmalar ham yuqoridagidek arid va gumid iqlim 
mintaqalarida boksit va gilli nurash qobiqlari hisobiga ko‘proq tar-
qalgan. 
Yoshi jihatidan boshqa hamma sochma konlar kabi hozirgi to‘rt-
lamchi davr sochmalari ko‘proq uchraydi. Qadimgi delyuvial sochma-
larga Uraldagi miotsen tog‘ billuri sochmalarini misol qilish mumkin. 
Delyuvial sochmalar gravitatsiyasi ta’sirida pastlikka sirg‘alib 
tushgan holda uning yuqori qismi tub manba bilan, pastki frontal 
qismi esa tog‘ tagidagi prolyuviy bilan tutashgan bo‘lishi mumkin. 
Uzunligi odatda bir necha o‘n metrdan birinchi yuz metrlargacha 
bo‘lib, ko‘pincha tub manbaning nurash sohasida boyroq bo‘ladi. 
Chunki pastlashgan sari boshqa tosh bo‘laklari bilan aralashib 
qashshoqlashadi. Olimlarning (K.Reyborn, G.Milner) hisobiga ko‘ra, 
volframit sochmalari 400 metrga surilguncha 24 baravar qashshoq-
lashar ekan. Manbadan yiroqlashgan sari delyuviy bir necha bo‘lak-
larga bo‘linib, nur kabi radikal oqimlar hosil qiladi. Shuning uchun 
ko‘proq lentasimon va shnursimon shaklda bo‘ladi. 
Delyuvial sochmalar ochiq va yopiq bo‘lishi mumkin. Amaliy 
ahamiyati allyuvial sochmalardan pastroq. Delyuvial sochmalarga 
ko‘pgina oltin sochmalari, Afrika va Yoqutiston olmoslari, Zabayka-
lyedagi kassiterit va volframit sochmalari va boshqa ko‘pgina konlar 
misol bo‘la oladi. 
Prolyuvial sochmalar oqar suvlar yordamida tog‘ etagiga yig‘i-
luvchi bo‘lakli jinslarning uzluksiz frontal yotqiziqlari (prolyuvial 
shleyflar) ichida hosil bo‘ladi. Undagi bo‘lakchalar ozgina silliqlangan 

---

 
43
va deyarlik saralanmagan bo‘ladi. Shakli ko‘proq qatlamsimon 
ko‘rinishga ega. 
Bu turdagi sochmalar asosan quruq arid iqlim mintaqalariga 
xosdir. Saralanish kam bo‘lganidan sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan 
konlar kam uchraydi. Prolyuvial sochmalarga misol qilib Afrikadagi 
Luyembe Chiumbe olmos sochmalari va Sibirdagi qadimgi to‘rtlam-
chi davr monatsit sochmalarini, G‘arbiy O‘zbekistondagi Sovuqbuloq 
va boshqa oltin sochmalarini keltirish mumkin.