Microsoft Word Foydali qazilma end doc

 
12-§. Cho‘kindi konlar 
 
Cho‘kindi konlar tog‘ jinslarida kechadigan quyidagi ketma-ket 
keladigan jarayonlar natijada hosil bo‘ladi: parchalanish → ko‘chirish 
→ (bir joydan ikkinchi joyga) → yotqizish → diagenez (zichlashish). 
Parchalanish nurash jarayonida va boshqa ekzogen omillar 
ta’sirida ro‘y beradi. 
Ko‘chirish esa bo‘laklar ko‘rinishida, chin va kolloid eritma 
shaklida, doimiy oqar suvlar va shamol, muz, dengiz suvlari ta’sirida 
ro‘y beradi. 
Yotqizish asosan dengiz basseynlarida ro‘y beradi. Bir qismi qu-
ruqlikda – vodiyda, ko‘lda, botqoqlikda yoki quruqlikda to‘planish 
hamda eritmadan cho‘kish ko‘rinishida bo‘ladi. 
Diagenez – yotqiziqning tog‘ jinsiga aylanish jarayonidir. U qu-
yidagi jarayonlardan iborat: 1. Cho‘kmadan turg‘un bo‘lmagan mine-
rallarning erib ajralib ketishi. 2. Yangi fizik-kimyoviy sharoitda yangi 
minerallarning paydo bo‘lishi. 3. Konkretsiyalarning paydo bo‘lishi. 
4. Qayta kristallashish va sementlashish. Cho‘kindi konlar qanday 
geologik jarayonlar natijasida hosil bo‘lishiga qarab 3 guruhga 
bo‘linadi. 
A. Mexanik (bo‘lakli) cho‘kindi konlar. Ular orasida sochma 
konlar alohida o‘rin tutadi.  
Sochma konlar genezisiga qarab elyuvial, delyuvial, alyuvial, 
dengiz va ko‘l konlari, muzlik konlariga bo‘linadi. 
B. Kimyoviy cho‘kindi konlar. Genezisi bo‘yicha uch xil: den-
giz, ko‘l va botqoq turlari bor. Asosan dengiz turi ko‘proq. Masalan, 

---

 
38
dengiz qirg‘og‘ida temirning limonit minerali ko‘proq hosil bo‘ladi. 
Yana chuqurroqda temirli xloritlar, eng chuqurda temirning siderit 
minerali hosil bo‘ladi. Marganets konlari ham shunday tartibda hosil 
bo‘ladi: psilomelan → pirolyuzit → marganetsning karbonatlari. 
Ko‘l va botqoqlarda temir va marganetsning aralashma konlari 
hosil bo‘ladi. 
Mineral tuzlar – gips, angidrid, osh tuzi va boshqa tuzlar eritma-
sidan kimyoviy cho‘kma holida konlar hosil bo‘ladi. 
D. Biogen va bioxemogen cho‘kindi konlar. 
Bu yo‘l bilan ohaktosh, fosforit va yonuvchi foydali qazilma 
konlari hosil bo‘ladi. Dengizda yashovchi ko‘pchilik hayvonot turlari 
o‘z chig‘anoqlarini kalsiy mineralidan (CaCO
3
) quradilar. Ular dengiz 
sharoiti o‘zgarishi natijasida yalpi qirilgandan so‘ng, ularning chig‘a-
noqlari dengiz tubida to‘planib ohaktosh konlarini hosil qiladi. 
Fosfor dengiz hayvonlari skeletining 60 %ini tashkil etadi. Ularning 
skeletidan fosfor konlari hosil bo‘ladi.