Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

 

---

 51
II BOB 
SEZGI TIZIMI:BTUZILISHI,VAZIFASI, TEKSHIRISH USULLARI, 
PATOLOGIYASI VA ZARARLANISH SINDROMLARI 
Odam organizmini uzluksiz tashqi va ichki ta’sirotlarni qabul qilishiga 
sezish deyiladi. Masalan: mexanik, kimyoviy, og‘riq, taktil, issiqlik, eshituv, 
ko‘ruv, hidlov va boshqalar. Har bir sezgi a’zosi organizmda faqat ma’lum bir 
ta’sirotnigina qabul qilishga moslashgan bo‘ladi va sezgi analizatorlari deb 
ataluvchi o‘ziga xos tuzilmalari orqali bajariladi.
Sezgi analizatorlar deb ataluvchi o‘ziga xos tuzilmalar orqali qabul qilinadi. 
Analizator tashqi va ichki muhitning murakkab ta’sirini alohida eltmentlarga 
ajratadi. Analizator uch qismdan iborat:
1) Periferik qism – retseptor, ta’sirot energiyasini qabul qilib, nerv 
qo‘zg‘alishiga aylantirib beradi.
2) O‘tkazuvchi qism – konduktor qo‘zg‘alishni retseptordan po‘stloq osti va 
po‘stloqqa o‘tkazadi.
3) Analizatorning po‘stloq markazida kelayotgan qo‘zg‘alishlar tahlil 
qilinadi va boshqa markazlar bilan aloqalar paydo bo‘ladi.
Retseptorlar organizmda joylashu viga qarab uch turga bo‘linadi: 
1. Ekstroretseptorlar (yuzaki sezgi retseptorlari). 
2. Propriorseptorlar (chuqur sezgi retseptorlari). 
3. Introretseptorlar (ichki a’zolarda joylashgan). 
Ekstroretseptorlar ikki xil bo‘ladi: ba’zi bir tashqi ta’sirot buyumga bevosita 
tekkan vaqtda seziladi (kontakt sezgi) – bunga teri sezgisi (og‘riq, harorat), tilning 
shilliq pardasidagi so‘rg‘ichlar (ta’m bilish). Boshqa bir ta’sirotlar ma’lum bir 
masofadan seziladi (distant sezgi) – ko‘rish a’zosi nurni, eshitish a’zosi tovushni, 
hidlov a’zosi turli xidlar.
Retseptorlarning asosiy funksiyasi – har xil tashqi va ichki ta’sirotlarni nerv 
impulsiga aylantirib berishdan iborat.
Masalan, ko‘zning to‘r pardasida joylashgan retseptorlar yorug‘lik 
ta’sirotlarini, ichki quloqda joylashgan kortiev organi retseptorlari tovush 
ta’sirotlarini qabul qilishga moslashgandir. 
Shunday qilib, retseptorlarda boshlang‘ich analiz va oddiy sintez jarayonlari 
sodir bo‘lib turadi. 
O‘tkazuvchi qismi – har bir analizatorning o‘tkazuvchi qismi nervlardan va 
o‘tkazuvchi tizimdan iborat bo‘lib, impulsni retseptorlardan markazga yetkazib 
beradi.
Markaziy po‘stloq qismi – har bir analizatorning po‘stloq qismi bosh miya 
po‘stlog‘ining alohida sohalarida joylashgan.