Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

 
TERI VA PROPRIORETSEPTIV (MUSHAK – BO‘G‘IM) SEZGI TIZIMI 
Teri analizatorining retseptorlari 3 xil bo‘ladi: 
1.
Og‘riqni qabul qiluvchi retseptorlar. 
2.
Haroratni qabul qiluvchi retseptorlar. 

---

 52
3.
Taktil ta’sirotlarni qabul qiluvchi retseptorlar. 
Proprioretseptorlarga bo‘g‘im, pay, boylam va mushaklar holatini o‘zgarishi 
natijasida paydo bo‘lgan ta’sirotlarni qabul qiluvchi retseptorlar kiradi: 
1. Passiv harakat sezgisi. 
2. Gavda va qo‘l oyoqlarning fazodagi vaziyatini bilish sezgisi. 
3. Vibratsiya sezgisi.
Teri va proprioretseptiv analizatorining o‘tkazuvchi yo‘llari har biri o‘ziga 
xos tuzilishga ega, ammo ularning umumiy hususiyatlari ham bor: 
1.
Bu yo‘llarning hammasi ham uchta neyrondan tashkil topgan. 
2.
Birinchi neyron hujayralari markaziy nerv tizimidan tashqarida orqa miya 
tugunida (ganglion spinale) joylashgan. 
3.
Ikkinchi neyron aksonlari qarama-qarshi tomondagi aksonlar bilan 
kesishma hosil qiladi.
YUZAKI SEZGI ANALIZATORINING (OG‘RIQ, HARORAT VA QISMAN 
TAKTIL SEZGILARNI) O‘TKAZUVCHI YO‘L 
Retseptorlar yordamida qabul qilingan tashqi ta’sirotlar (og‘riq, harorat va 
taktil sezgilar) teri dendrit analizatorlarining o‘tkazuvchi yo‘li orqali shu 
analizatorning hujayrasiga – orqa miya tuguniga yetkazib beradi.
Teri analizatorlarining o‘tkazuvchi yo‘li uchta neyrondan iborat. Birinchi 
neyron orqa miya tugunida (ganglion spinale) joylashgan soxta unipolyar 
hujayralar.
Ularning periferik o‘simtalari – orqa miya nervlari tarkibida 
ekstraretseptorlardan ta’sirotni olib keladi. Ularning markaziy o‘simtalari orqa ildiz 
tarkibida orqa miya orqa shoxining xususiy o‘zagi hujayralarida tugaydi. Ikkinchi 
neyron orqa miyaning xususiy o‘zagi hujayralari, ularning aksonlari oldingi oq 
bitishmada kesishib, qarama-qarshi tomondagi yon tizimchaga o‘tadi. So‘ngra 
miya so‘g‘onining qopqoq qismi (tegmentum) orqali ko‘tarilib ko‘ruv bo‘rtig‘ida 
tugaydi.
Bu hujayralarning o‘siqlar ikkiga: akson va dendritga bo‘linadi, periferik 
o‘siqlari (dendritlari) orqa ildiz tarkibida umurtqalararo teshigidan (foramen 
intravertebralis) tashqariga chiqadi. So‘ngra harakat ildizi bilan birlashib, periferik 
nervlarni hosil qiladi, hamda teri va shilliq pardalardek tugallanadi. 
(Ekstroretseptorlarni hosil qiladi).
Birinchi neyron hujayralarining aksonlari esa orqa ildizchani hosil qilishda 
ishtirok etib, orqa miyaning orqa shoxidagi hujayralarda tugallanadi. Ikkinchi 
neyron hujayralari orqa shoxda joylashgan. Ularning aksonlari oldingi oq 
bitishmada kesishib, orqa miyaning qarama-qarshi tomonidagi yon tizimchaga 
o‘tadi. So‘ngra miya so‘g‘onini o‘rta qismi (tegmentum) orqali ko‘tarilib ko‘ruv 
bo‘rtig‘ida tugaydi. Shuning uchun bu aksonlarga spinotalamik yo‘l (tractus spino-
thalamicus) deyiladi. Spino – talamik yo‘lning markaziy nerv tizimida topografik 
joylanishi quyidagicha: Spinotalamik yo‘l orqa miyaning pastki segmentlaridan 
yuqoriga yo‘naluvchi yo‘llari yon tizimchaning tashqi qismida yotadi. Orqa 

---

 53
miyaning yuqori segmentlaridan ko‘tariluvchi yo‘llar esa yon tizimchaning medial 
qismida joylashgan. Bunga uzun o‘tkazuvchi yo‘llarining ekssentrik joylashish 
(Auerbax–Flatau) qonuni deyiladi. So‘ngra spinotalamik tutam uzunchoq miyaning 
o‘rta qismidan o‘tib, ko‘prikda, medial qovuzloqning (leminiscus medialis) tashqi 
tomonda joylashadi. Miya oyoqchasida esa medial qovuzloq bilan birga qizil 
o‘zakni dorzolateral tomonidan o‘tadi.
Spinotalamik yo‘l ko‘ruv bo‘rtig‘i tashqi o‘zagining pastki qismi 
hujayralarda tugaydi. Uchinchi neyron shu o‘zak hujayralaridan iborat bo‘lib, 
ularning aksonlari ichki kapsula orqa oyoqchasining (crus posterior capsula 
interna) o‘rta qismidan o‘tib, bosh miya markaz orqa pushtasining po‘stlog‘ida 
orqa, ya’ni 1, 2, 3, 7 Brodman maydonida tugaydi. Brodman maydonida markazlar 
quyidagicha o‘rin olgan. Orqa markaziy pushtaning yuqori qismida oyoq, pastida 
esa tana, qo‘l va yuz. Tanani distal qismlari, ya’ni oyoq va qo‘l ayniqsa bosh 
barmoq markazlari proksimal qismga qaraganda ko‘p joyni egallaydi.