Microsoft Word Allambergenova M

Bo’lishsizlik. Qadimgi turkiy tilda ham fe'llar bolishli va bo’lishsiz shaklda bo’lgan. Bo’lishli shaklda hech qanday qo’shimcha qo’llanilmagan. Bo’lishsiz shaklda esa -ma, -ma affiksini qo’shish bilan yoki armas yoki yUq so’zlari orqali ifodalangan. Qilinmaduq arinc (Kultegin) , qatun yUq bolmis arti (Tonyuquq).

Shaxs-son ko’rsatkichi. Fe'llarda so’zlovchi birligining shaxs-son ko’rsatkichi -man, -men qo’shimchasidir. So’zlovchi ko’plik uchun kelasi zamon fe'llarida -biz, -biz qo’shimchasi ishlatiladi. O’zga shaxs birligi -i, i qo’shimchasi bilan hosil qilinadi. So’zlovchi fe'llardagi shaxs-sonni quyidagicha ifodalaydi: birlikda: ayur-men, kelur-men. Ko’plikda: ayur-biz, otunur-bïz. Tinglovchi uchun birlikda: aldin, keldin, ko’plikda: aldiniz, keldiniz.

Agar shaxs ta'kidlab ko’rsatilmoqchi bo’lsa, undan oldin kishilik olmoshi orttiriladi. So’zlovchi birlikda men aldïm, men keldim, ko’plikda biz keldik, biz aldïq. Tinglovchi birlikda sen aldin, ko’plikda: siz aldiniz.

Ol sub qudi bardimïz, sanagali tusurumuz, atïg iqa bayur ertimiz... kun yema, tun yema yelu bardïmïz. Qirqizïg uqa basdimiz. -Ul suvning quyisiga bordik. Qirqizni qo’qqisdan bosdik (Tonyuquq 27).

Umuman olganda, qadimgi turkiy tilda fe'llar taraqqiyoti mana shu kabi o’ziga xosliklarga ega bo’lgan. Ularning ayrim o’zgarishlarga uchragan ko’rinishlari bugungi kunda ham iste'molda ekanligi turkiy tillarning o’zaro aloqa- aralashuv jarayoni uzoq yillar mobaynida davom etib kelganidan dalolat beradi.