Microsoft Word Allambergenova M

37





Bas ko’makchisi. Bu ko’makchi kelishik qo’shimchasini olib, basinta, basida, basintïn, basa, basi kabi shakllarda qo’llangan. Bu shakllarda qo’llanganda o’rin, tomon, chiqish joyi, biror narsani ajratib ko’rsatish ma'nolarida qo’llanadi. Masalan: cüs basinta sunustim. (Kultegin)

Yuklamalar.

Yuklamalar so’z va gapga qo’shimcha ma'no yuklaydi. Ular so’roq, taajub, kuchaytiruv va ta'kid, ayiruv, inkor ma nolarini bildiradi. Qadimgi turkiy tilda yuklamalar ikki xil ko’rinishda uchraydi: qo’shimcha shakliga kelib qolgan yuklamalar va so’z-yuklamalar.

yama yuklamasi ta'kidni bildiradi: Altaris qagan qazganmasar, udu ban Uzum qazganmasar, al yama, bodun yama yoq artaci artï, qazgantuqin ucun, uduguzum, qazgantuqim ucun al yama al bolti, bodun yama bodun boltï.- Eltarish xoqon zafar qozonmaganida, uning bilan mening o’zim zafar qozonmaganimda, yurt ham, xalq ham, yo’q bo’lar edi. (Xoqon) zafar qozongani uchun, mening hushyorligim, zafar qozonganim uchun, el ham el bo’ldi, xalq ham xalq bo’ldi. (Tonyuquq 54-56)

4. 
   O’zlashmalar va ularning tadriji
   

Xitoy va markaziy Osiyo xalqlari tarixida ilk o’rta asrlar o’zaro kelishmovchiliklar, urush va bosqinlar bilangina malum emas. Bu kezlar Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlari o’rtasida madaniy, adabiy aloqalarning rivojlanishi, ijtimoiy, savdo munosabatlarining o’rnatiluviga keng yo’l ochildi. Ushbu aloqalar ikki mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy taraqqiyoti, uluslar birdamligini taminlab berdi.

Xitoy bilan Markaziy Osiyo ellari, xususan, turk davlatlari o’rtasida kechgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy madaniy, adabiy aloqalarni o’rganishda qadimgi turkiy bitiglarning o’rni kattadir. Ko’k turk yozuvlari o’rxun bitiglari, uyg’ur yozuvidagi qadimgi turk manbalarida ushbu madaniy jarayon to’g’risida keng va to’liq xabar berilgan.